Dịch thuật: Hồ phục xạ kị (kì 3) (Tư trị thông giám)

HỒ PHỤC XẠ KỊ

(kì 3)

          王自往请之, 曰: “吾国东有齐, 中山; 北有燕, 东胡; 西有楼烦, 秦, 韩之边 ⁽¹⁾. 今无骑射之备, 则何以守之哉? 先时中山负齐之强兵 ⁽²⁾, 侵暴吾地, 系累吾民 ⁽³⁾, 引水围鄗 ⁽⁴⁾; 微社稷之神灵, 则鄗几于不守也. 先君丑之. 故寡人变服射骑, 欲以备四境之难, 报中山之怨. 而叔顺中国之俗, 恶变服之名, 以忘鄗事之丑, 非寡人之所望也!”公子成听命, 乃赐胡服; 明日服而朝. 于是始出胡服令, 而招骑射焉.

Phiên âm

          Vương tự vãng thỉnh chi, viết: “Ngô quốc đông hữu Tề, Trung Sơn; Bắc hữu Yên, Đông Hồ; Tây hữu Lâu Phiền, Tần, Hàn chi biên ⁽¹⁾. Kim vô kị xạ chi bị, tắc hà dĩ thủ tai? Tiên thời Trung Sơn phụ Tề chi cường binh ⁽²⁾, xâm bạo ngô địa, hệ luy ngô dân ⁽³⁾, dẫn thuỷ vi Hạo ⁽⁴⁾; vi xã tắc chi thần linh, tắc Hạo kỉ vô bất thủ dã. Tiên quân xú chi. Cố quả nhân biến phục xạ kị, dục dĩ bị tứ cảnh chi nạn, báo Trung Sơn chi oán. Nhi thúc thuận trung quốc chi tục, ố biến phục chi danh, dĩ vong Hạo sự chi xú, phi quả nhân chi sở vọng dã! Công tử Thành thính mệnh, nãi tứ Hồ phục; minh nhật phục nhi triều. Vu thị thuỷ xuất Hồ phục lệnh, nhi chiêu kị xạ yên.

Chú thích

1- Lâu Phiền 楼烦: tên một nước thời cổ, nay là phía tây bắc tỉnh Sơn Tây 山西.

2- Phụ 负: dựa vào.

3- Hệ luy系累:dùng dây trói lại, ý nói bị bắt làm tù binh.

4- Hạo 鄗: tên một thành của nước Triệu, nay là phía bắc huyện Bá Hương 柏乡 Hà Bắc 河北 .

Dịch nghĩa

          Thế là Triệu Vũ Linh Vương đích thân đến giải thích:

          - Nước ta phía đông là nước Tề, nước Trung Sơn; phía bắc là nước Yên, Đông Hồ, phía tây là Lâu Phiền cùng tiếp giáp với hai nước Tần, Hàn. Hiện tại nếu không huấn luyện cưỡi ngựa bắn cung thì dùng cách gì để giữ? Nước Trung Sơn từ lâu đã dựa vào binh mạnh của nước Tề,  xâm phậm lãnh địa của chúng ta, bắt con dân của chúng ta, lại dẫn nước vây thành Hạo; nếu không nhờ sự bảo hộ của thần linh tổ tiên thì e rằng thành Hạo đã thất thủ. Đối với việc này, tiên vương lấy làm sỉ nhục, nhân đó quả nhân quyết tâm thay đổi cách phục sức, học cách cưỡi ngựa bắn cung, muốn lấy đó để chế ngự sự xâm lược uy hiếp bốn phía, rửa sạch cái nhục Trung Sơn. Vậy mà thúc phụ lại theo cái cũ, ghét cách thay đổi phục trang, đó là quên đi đại nhục thành Hạo, không phải là điều mà quả nhân hi vọng!

          Công tử Thành nghe theo lời của Triệu Vũ Linh Vương, Triệu Vũ Linh Vương đích thân ban tặng cho Hồ phục, ngày hôm sau Công tử Thành mặc Hồ phục lên triều. Thế là, Triệu Vũ Linh Vương chính thức ban bố chính lệnh mặc Hồ phục, đồng thời đề xướng học cách cưỡi ngựa bắn cung.

                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 22/4/2018

Nguồn

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM

资治通鉴

Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光

Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武

Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013

Dịch thuật: Cố cung có bao nhiêu gian phòng

CỐ CUNG CÓ BAO NHIÊU GIAN PHÒNG

          Cố cung Bắc Kinh được xưng là quần thể kiến trúc cung điện hoàng gia lớn nhất thế giới, chiếm diện tích 720.000m², hơn 9000 gian cung điện lầu các, khí thế hoành tráng, kim bích huy hoàng. Nhưng gần đây, về vấn đề số gian phòng của Cố cung luôn là điểm nóng được nhiều người chú ý, quần thể kiến trúc to lớn như thế, rốt cuộc có bao nhiêu gian phòng?

          Theo sử liệu ghi chép, cố cung trải qua hơn 560 năm thương tang, chứng kiến lịch sử của 24 vị hoàng đế. Đế vương các triều không ngừng mở rộng kiến trúc, quy mô không ngừng tăng lớn. Tương truyền phòng trong Cố cung có 9999 gian rưỡi, được xem là đế vương chân long thiên tử, nhằm làm sáng tỏ sự chí cao vô thượng của đế vương, và cũng để biểu minh lòng kính ngưỡng của đế vương đối với trời, cung điện sở trú so với thiên cung vạn gian chỉ thiếu nửa gian.

          Sự thực, tư liệu tương quan cho thấy, trong Cố cung có hơn 90 sân lớn nhỏ, phòng ốc có 980 toà, số phòng là 8707 gian, gian phòng ở đây hoàn toàn không như gian phòng theo nghĩa truyền thống, mà là bao gồm cả điện 殿, đường 堂, cung 宫, lâu 楼, hiên 轩, các 阁, trai 斋 có đình các với 4 trụ trong đó, quy mô to lớn, loại hình kiến trúc hoàn bị, trang sức hoa lệ, khiến mọi người cảm thán không dứt.

                                                  Huỳnh Chương Hưng

                                                  Quy Nhơn 21/4/2018

Nguyên tác Trung văn

Trong quyển

THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN

趣味文化知识大全

Thanh Thạch 青石 biên soạn

Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013

Dịch thuật: Tôn Tẫn (tiếp theo kì 1)

TÔN TẪN

(tiếp theo kì 1)

          Sáng sớm hôm sau, Bàng Quyên từ biệt sư phụ và chúng bạn, Tôn Tẫn mang hành lí của Bàng Quyên đưa tiễn Bàng Quyên xuống núi. Họ đi qua nhiều dốc núi, không nỡ xa rời.

          Bàng Quyên rất cảm động nói với Tôn Tẫn:

          - Đại ca, cảm ơn anh đưa tiễn, tiểu đệ đi lần này nếu có chức quan, nhất định sẽ phái người đến mời anh. Chúng ta là anh em cùng nhau kiến công lập nghiệp, há chẳng vui thích sao?

          Tôn Tẫn bảo rằng:

          - Chúc em mã đáo thành công. Ngu huynh tại sơn cốc đợi tin tốt đẹp của em.

          Thấy trời đã trưa, hai người từ biệt. Bàng Quyên đi rất xa, quay đầu lại nhìn, vẫn thấy Tôn Tẫn đứng trên dốc núi đang vẫy tay.

          Tôn Tẫn về đến Quỷ cốc. Quỷ Cốc Tử hỏi rằng:

          - Con tiễn Bàng Quyên đi, có cảm thấy buồn không?

          Tôn Tẫn đáp rằng:

          - Con với anh ta quả thực không muốn chia tay.

          Quỷ Cốc Tử nói rằng:

          - Con nói thử, với tài hoa của Bàng Quyên có thể làm nên sự nghiệp lớn không?

          Tôn Tẫn đáp rằng:

          - Bàng Quyên tinh minh cường cán, lại được sự chỉ dạy tận tình không biết mệt của sư phụ, anh ta có thể làm Thượng tướng, danh vang thiên hạ.

          Quỷ Cốc Tử lắc đầu bảo rằng:

          - Ta xem thấy Bàng Quyên sẽ không thành công!

          Tôn Tẫn suy nghĩ mãi vẫn không sao giải thích được. Quỷ Cốc Tử lấy thanh bảo kiếm ra luyện võ.

          Trưa một ngày nọ, Quỷ Cốc Tử sau khi giảng học dưới gốc tùng, nói rằng:

          - Trong phòng của ta chuột rất nhiều, kêu ầm ỉ cả ngày không ngủ được. Các con thay nhau trực, đuổi chuột cho ta.

          Các đệ tử đáp lời:

          - Tuân mệnh.

          Từ đó, các đệ tử thay phiên nhau canh giữ nơi phòng của Quỷ Cốc Tử. Ban đầu mọi người rất chăm chỉ, dần về sau, có người đến muộn lui sớm, có người thừa cơ để ngủ. Chỉ có Tôn Tẫn khi canh giữ rất siêng năng đuổi chuột.

Lũ chuột không quấy rầy Quỷ Cốc Tử, Quỷ Cốc Tử ngủ rất yên giấc, qua ngày hôm sau là tinh thần phấn chấn.

          Một đêm nọ, Tôn Tẫn tại phòng của sư phụ, tay cầm cây gậy nhỏ, chăm chỉ canh giữ. Nữa đêm, Quỷ Cốc Tử bị thanh âm của gậy đang đánh chuột làm tỉnh giấc. Quỷ Cốc Tử nói rằng:

          - Tôn Tẫn, con qua đây.

          Tôn Tẫn vội đến trước giường.

          Tôn Tẫn nói rằng:

          - Sư phụ! do đệ tử không tốt, khi đuổi chuột đã làm sư phụ tỉnh giấc!

          Quỷ Cốc Tử bảo rằng:

          - Hiện không có người, sư phụ muốn tặng cho con một bảo bối.

          Tôn Tẫn nhận lấy trúc giản, không biết là chuyện gì.

          Quỷ Cốc Tử bảo:

          - Nó khắc 13 thiên binh pháp Tôn Tử, do tổ phụ của con là Tôn Vũ khắc. Ta là bạn thân của Tôn Vũ lúc sinh tiền. Khi lâm chung, Tôn Vũ đem báu vật này tặng cho ta. Ta đã mất thời gian mười mấy năm để khắc những chú thích. Ta trước giờ chưa truyền cho ai. Nay thấy con tôn sư trọng hữu nên truyền lại cho con.

          Tôn Tẫn đáp rằng:

          - Đệ tử cũng có nghe qua chuyện này, sao sư phụ không truyền cho Bàng Quyên?

          Quỷ Cốc Tử bảo:

          - Năm đó, tổ phụ của con đánh bại quân Sở, khiến nước Ngô xưng bá thiên hạ. Người có được báu vật này, nếu là người trung hậu sẽ làm cho thiên hạ thái bình, còn nếu là người tà ác sẽ gây hại cho thiên hạ. Ta há dễ dàng đem báu vật cho ai đó sao.

          Tôn Tẫn vội bái tạ sư phụ, về lại chỗ ở, yên lặng đọc, càng đọc càng cảm thấy ảo diệu vô cùng, mãi cho đến lúc trời sáng tay vẫn không rời quyển. Qua 3 ngày, Tôn Tẫn đọc xong trúc giản. Ban đêm, thừa lúc canh khuya không có người, Tôn Tẫn đem trúc giản trả lại cho sư phụ. Quỷ Cốc Tử hỏi Tôn Tẫn, Tôn Tẫn thuộc lòng đáp lại không sai một chữ.

          Quỷ Cốc Tử cười bảo rằng:

          - Tốt, coi như con không phụ nỗi khổ tâm của sư phụ.

                                                                     (còn tiếp)

         

                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                                Quy Nhơn 20/4/2018

Nguyên tác

TÔN TẪN

孙膑

Trong quyển

HỔ CHI UY

虎之威

Tác giả: Hàn Tố Văn 韩素文

Bắc Kinh: Trung Quốc Trường An xuất bản xã, 2006.

Dịch thuật: Tôn Tẫn (kì 1)

TÔN TẪN

(kì 1)

          Tôn Tẫn 孙膑 (không rõ năm sinh năm mất), người nước Tề thời Chiến Quốc, bái binh pháp gia nổi tiếng Quỷ Cốc Tử 鬼谷子 làm thầy.

          Đại khái Tôn Tẫn cùng với Mạnh Kha 孟轲, Thương Ưởng 商鞅là người cùng thời. Tôn Tẫn vốn tên là Tôn Tân 孙宾, nhân vì bị tẫn hình 膑刑, cắt bỏ xương đầu gối trở thành người què, nên người đời gọi ông là Tôn Tẫn.

          Tôn Tẫn tuy là người tàn phế, nhưng lại nổi danh trong thiên hạ về mưu lược, thể hiện rõ tinh thần mưu lược gia.

BÁI QUỶ CỐC TỬ LÀM THẦY

KHÔNG PHỤ NỖI KHỔ TÂM CỦA SƯ PHỤ

          Tôn Tẫn là cháu của Tôn Vũ 孙武, sinh tại nước Tề, nhân vì chiến loạn mà phân tán người thân, được người bạn của Tôn Vũ là Quỷ Cốc Tử thu nhận nuôi dưỡng.

          Tại Dương Thành 阳城thời Đông Chu có một sơn cốc, núi lớn hang sâu, rừng rậm sông nhiều, mây mù bao phủ, điểu thú hót kêu, cách xa người đời, có vẻ thâm u đáng sợ, nên gọi là Quỷ cốc. Một ông lão tóc bạc nhưng da mặt hồng hào sống trong Quỷ cốc, mọi người gọi ông là Quỷ Cốc Tử.

          Quỷ Cốc Tử vân du bốn biển, khi đến Quỷ cốc bị cảnh tượng thâm u hấp dẫn, liền định cư nơi đó, chuyên tâm nghiên cứu binh pháp, thuật tung hoành, giảng học truyền dạy cho học trò. Học trò ông khắp cả thiên hạ, Phạm Lãi 范蠡, Tô Tần 苏秦, Trương Nghi 张仪, Tôn Tẫn 孙膑, Bàng Quyên 庞涓... đều từng bái qua sư.

          Ngày ngọ mùa hè, ánh nắng chiếu sáng cả sơn cốc, cây cỏ dưới núi xanh tốt, đua nhau toả hương phô sắc. Đường lên núi hiểm nguy, Tôn Tẫn và Bàng Quyên, trên vai mỗi người gánh một đôi thùng nước, đi đến con suối nơi lưng núi. Cơn gió nhẹ thổi qua mặt họ, Tôn Tẫn mặt trắng dáng người gầy ốm, nói với  Bàng Quyên mặt đen đầy râu, dáng người cao:

          - Đi nhanh lên một chút, nhanh lên một chút!

          Bàng Quyên bảo rằng:

          - Được! anh chân ngắn thế mà lại đi rất nhanh.

          Tôn Tẫn cười lên. Bàng Quyên than rằng:

          - Tôi đến đây cầu học đã được 3 năm rồi. Giờ muốn xuống núi tìm chút công danh.

          Tôn Tẫn bảo:

          - Đừng vội, học vấn của sư phụ rất nhiều, chúng ta chưa học hêt đâu!

          Bàng Quyên lại nói:

          - Đến khi nào mới học hết đây! Binh pháp tôi học đủ để làm tướng quân, chỉ huy mấy chục vạn binh mã.

          Hai người đến bên suối nước trong, múc đầy thùng rồi gánh trở về. Do bởi đường dốc, mồ hôi thấm ướt cả áo, chân mỏi lưng đau.

          Tôn Tẫn bảo:

          - Chúng ta nghỉ một lát đi.

          Bàng Quyên nghe xong liền bỏ gánh xuống, ngồi dưới gốc cây tùng lớn, nói rằng:

          - Tôi đói rồi, hái chút trái cây rừng ăn đi.

          Tôn Tẫn bảo:

          - Anh nghỉ đi, tôi leo cây nhanh, để tôi đi hái.

          Trên núi có rất nhiều trái cây rừng, Tôn Tẫn nhanh chóng leo lên một cây để hái. Bị của Tôn Tẫn chứa đầy trái sơn đào và sơn hạnh, Tôn Tẫn chạy đến trước mặt Bàng Quyên, để trái cây trên đá. Bàng Quyên lựa trái đào lớn nhất, đỏ nhất bỏ vào miệng ăn.

          Tôn Tẫn bảo:

          - Khoan.

          - Anh tiếc không cho tôi ăn à?

          - Không phải, trái lớn nhất nên đem về dâng cho sư phụ.

          Bàng Quyên nói:

          - Đào kia không được sao?

          Tôn Tẫn bảo:

          - Một ngày là sư, suốt đời là phụ. Trong lòng của đệ tử nên có sư phụ.

          Bàng Quyên nói không lại Tôn Tẫn, đành để trái đào lớn xuống. Tôn Tẫn lựa ra 5 trái đào lớn và trái hạnh lớn, hai người bắt đầu ăn. Sau khi ăn no, lại gánh nước trở về.

          Bàng Quyên mập, bình thường lại thiếu luyện tập, thể lực không bằng Tôn Tẫn. Bàng Quyên nói với Tôn Tẫn:

          - Ái chà! Gánh nặng quá. Tôi đổ bớt chút nước ra nhé?

          Tôn Tẫn bỏ gánh xuống bảo rằng:

          - Trước tiên anh nghỉ chút đi, lát nữa tôi sẽ tiếp cho anh.

          Nói xong, Tôn Tẫn liền đi.

          Một lát sau, Tôn Tẫn chạy đến gánh lấy gánh nước của Bàng Quyên. Bàng Quyên nói rằng:

          - Cám ơn anh! Tôn Tẫn, anh thật là tốt! Chúng ta kết làm anh em khác họ, anh thấy thế nào?

          Hai người liền bẻ nhánh cây làm hương, hướng lên trời bái 8 bái, thề rằng:

          - Trời xanh trên cao, chúng tôi Tôn Tẫn Bàng Quyên nguyện kết làm anh em khác họ, từ nay về sau có phúc cùng hưởng, có hoạ cùng gánh, nếu ai trái lời sẽ chết không yên.

          Tôn Tẫn lớn hơn 1 tuổi làm anh, Bàng Quyên làm em.

          Một lát sau, Quỷ Cốc Tử tay cầm gậy đầu rồng đi đến. Tôn Tẫn cúi mình làm lễ:

          - Kính bẩm tôn sư, đệ tử Tôn Tẫn cùng Bàng Quyên đã kết làm anh em khác họ.

          Quỷ Cốc Tử cười bảo rằng:

          - Tốt, tục ngữ có nói “một cây không thành rừng”  mà.

          - Sư phụ, xin sư phụ ăn trái cây!

          Bàng Quyên dâng trái đào lớn nhất. Quỷ Cốc Tử cảm thấy vừa ngọt vừa  giòn, liên tiếp khen đào ngon.

          Bàng Quyên lên tiếng khen Tôn Tẫn đối với mình tốt như thế nào. Tôn Tẫn cảm thấy áy náy. Quỷ Cốc Tử bảo rằng:

          - Này Bàng Quyên, từ nay về sau con nên học tập Tôn Tẫn.

          Bàng Quyên đáp:

          - Đệ tử kính cẩn tuân theo lời dạy của thầy.

          Từ đó, mối quan hệ của hai người giống như anh em. Qua một khoảng thời gian, Mặc Tử 墨子dẫn môn đồ Cầm Hoạt 禽滑đến Quỷ cốc thăm Quỷ Cốc Tử.

          Bạn cũ lâu ngày gặp lại, hai người uống rượu bàn luận đại sự thiên hạ rất ăn ý với nhau. Mặc Tử thấy Tôn Tẫn và Bàng Quyên, bàn qua chuyện, khen Tôn Tẫn là kì tài về binh học. Mặc Tử nói với Tôn Tẫn rằng:

          - Nguỵ Huệ Vương đang trương bảng cầu hiền, tại sao anh không đến nước Nguỵ để thi triển tài năng?

          Tôn Tẫn biểu thị sở học của mình còn nông cạn, sợ xuống núi làm nhục danh tiếng của thầy.

          Đêm đó, Bàng Quyên gọi mở cửa phòng của sư phụ, đề xuất thỉnh cầu xuống núi:

          - Đệ tử đội ơn dạy bảo của sư phụ, học tập binh pháp đã hơn 3 năm. Đệ tử nghe nói, Nguỵ Huệ Vương đang chiêu hiền nạp sĩ, con muốn về nước Nguỵ, tận trung báo quốc.

          Quỷ Cốc Tử chau mày, biểu thị không đồng ý.

          Bàng Quyên khẩn cầu:

          - Sư phụ, sư phụ cho con xuống núi đi.

          Quỷ Cốc Tử bảo rằng:

          - Ta trước giờ không cưỡng cầu người khác.

          Bàng Quyên cười nói rằng:

          - Đa tạ sư phụ. Đệ tử nếu một ngày nào đó được vinh hoa phú quý, nhất định sẽ báo đáp sư phụ.

          Quỷ Cốc Tử cười bảo rằng:

          - Ta từ lâu đã thấy rõ phú quý, ta không muốn con báo đáp gì cả, chỉ cần con không làm nhục môn phong của ta, ta làm thầy cũng được mãn nguyện rồi.

          Bàng Quyên nói:

          - Đệ tử cung kính tuân mệnh, nhất định không phụ sự chỉ dạy của sư phụ.

                                                                    (còn tiếp)

         

                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                                Quy Nhơn 19/4/2018

Nguyên tác

TÔN TẪN

孙膑

Trong quyển

HỔ CHI UY

虎之威

Tác giả: Hàn Tố Văn 韩素文

Bắc Kinh: Trung Quốc Trường An xuất bản xã, 2006.

Dịch thuật: Chữ "tùng" (Đối chiếu tự điển)

CHỮ “TÙNG”

从  從

Bính âm cong (thanh điệu 2)

 从 4 nét

從  11 nét

1- Theo

          Tùng chinh 从征 / tùng học 从学.

2- Người đi theo

          Thị tùng 侍从 / tuỳ tùng 随从.

3- Thuận theo

          Tùng thiện như lưu 从善如流 / thính tùng 听从 / y tùng 依从 / hiệp tùng 胁从.

4- Chọn lấy một phương châm hoặc một thái độ nào đó

          Tùng khoan xử lí 从宽处理 / tùng nghiêm chưởng ác 从严掌握 / tùng giản 从简 / tùng hoãn 从缓.

5- Thân thuộc

          Tùng huynh 从兄 / tùng bá 从伯.

6- Giới từ, biểu thị lấy gì đó làm khởi điểm hoặc kinh qua một nơi nào đó

          Tùng đông đáo tây 从东到西 / tùng tảo thượng tố khởi 从早上做起 / tùng độc đáo tả 从读到写 / tùng giá điều lộ vãng tây 从这条路往西.

7- Phó từ, trước giờ

          Tùng một kiến qua 从没见过 / tùng bất giác luỵ 从不觉累.

Thuyết giải

          从, bộ 人, kết cấu tả hữu, loại chữ hội ý. Chữ 从 là chữ cổ gốc của chữ 從. Trong Thuyết văn – Nhân bộ 说文 - 人部 có ghi:

Tùng, tương thính dã. Tùng nhị nhân.

从, 相听也. 从二人.

(Tùng là nghe theo. Chữ hội ý do 2 chữ 人 đi liền nhau.)

          Từ Hạo 徐灏 viết lời tiên rằng:

Tùng, tùng cổ kim tự, tương thính do tương tùng.

从, 從古今字, 相听犹相从.

(从, 從 là cổ kim tự, nghe theo cũng giống như đi theo)

          Dùng chữ 从 làm chữ giản hoá cho chữ 從  đó là khôi phục chữ cổ gốc. Trong Thái Bình nhạc phủ 太平乐府 bản san khắc đời Nguyên đã thấy. 从 có thể dùng làm thiên bàng giản hoá, như 怂 (慫) túng , 耸 (聳) tủng.

          *- Chữ 从 trong từ phức âm 从容 đọc là “thung” (bính âm cong thanh 1) (thung dung)

          **- Chữ 從 phồn thể trong thư tịch cổ lại thông với chữ 縱 (túng / tung), nay giản hoá thành 纵.

          Chữ 從 này thuộc bộ 彳.

Chú của người dịch

          Trong Hán Việt tự điển của Thiều Chửu, chữ 從 này có các âm đọc và các nghĩa như sau:

          - Tòng: theo / từ đâu ra / nghe theo / tới

          - Tụng: theo hầu / thứ (bà con bậc kém hàng chí thân)  / về hình luật có thủ phạm 首犯 và tụng phạm 從犯 / quan chế chia ra chánh với tụng (chức tụng cũng như chức phó)

          - Thung: thung dung 從容

          - Túng: như chữ 縱.

          - Tung: đông tây gọi là hành 衡, nam bắc goại là tung

                                                                (Nxb Tp/Hồ Chí Minh, trang 195)

                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                       Quy Nhơn 18/4/2018

Nguồn

GIẢN HOÁ TỰ, PHỒN THỂ TỰ ĐỐI CHIẾU TỰ ĐIỂN

简化字繁体字对照字典

Chủ biên: Giang Lam Sinh 江蓝生, Lục Tôn Ngô 陆尊梧

Thượng Hải – Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 1998

Dịch thuật: Phạ cẩu (Tiếu lâm quảng kí)

怕狗

    客至欠仆, 暗借邻家小厮掇茶. 至客堂后, 逡巡不前, 其人厉声曰: “为何不至?”僮曰: “我怕你家这只凶狗.”

                                      (笑林广记)

PHẠ CẨU

          Khách chí khiếm bộc, ám tá lân gia tiểu tư xuyết trà. Chí khách đường hậu, thuân tuần bất tiền, kì nhân lệ thanh viết: “Vị hà bất chí?” Đồng viết: “Ngã phạ nễ gia giá chích hung cẩu.”

                                                                     (Tiếu lâm quảng kí)

SỢ CHÓ

          Nhà nọ có khách đến nhưng không có người giúp việc, bèn ngầm mượn đứa gia đồng của nhà hàng xóm sang rót trà. Gia đồng sau khi đến phòng khách, nó ngần ngừ không dám vào, chủ nhân lớn tiếng nói: “Sao không qua đây?” Gia đồng đáp rằng: “Tôi sợ con chó dữ của nhà ông.”

Chú của người dịch

TIẾU LÂM QUẢNG KÍ笑林广记:tập truyện cười do Du hí chủ nhân 游戏主人 đời Thanh thu thập biên soạn thành. Toàn sách chia làm 12 bộ, gồm:

- Cổ diễm bộ 古艳部        - Hủ lưu bộ 腐流部         - Thuật nghiệp bộ 术业部

- Hình thể bộ 形体部        - Thù bẩm bộ 殊禀部      - Khuê phong bộ 闺风部

- Thế huý bộ 世讳部        - Tăng đạo bộ 僧道部      - Tham lận bộ 贪吝部

- Bần cũ bộ 贫窭部          - Cơ thích bộ 讥剌部       - Mậu ngộ bộ 谬误部      

          Những truyện cười trong Tiếu lâm quảng kí đa phần là của hai đời Minh Thanh, hình thức chủ yếu là những đoạn văn ngắn.

          Truyện Phạ cẩu ở  Bần cũ bộ.

                                                                     Huỳnh Chương Hưng

                                                                     Quy Nhơn 17/4/2018

TIẾU LÂM QUẢNG KÍ

笑林广记

(Thanh) Du Hí chủ nhân 游戏主人 biên soạn

Tang Thánh Đồng 桑圣彤 chú dịch

Sùng Văn thư cục, 2007

Dịch thuật: "Bát tiên" trong "Bát tiên quá hải" thành tiên như thế nào

“BÁT TIÊN” TRONG “BÁT TIÊN QUÁ HẢI” 

THÀNH TIÊN NHƯ THẾ NÀO

          Về “bát tiên”, có thể mọi người đều không xa lạ. “Bát tiên” là 8 nhân vật đắc đạo thành tiên trong lịch sử, lần lượt là:

          Thiết Quải Lí 铁拐李

     Hán Chung Li 汉钟离

          Trương Quả Lão 张果老

          Lam Thái Hoà 蓝采和

          Hà Tiên Cô 何仙姑

          Lữ Động Tân 吕洞宾

          Hàn Tương Tử 韩湘子

          Tào Quốc Cữu 曹国舅

          Rốt cuộc họ thành tiên như thế nào?

          - Thiết Quải Lí, vốn tên Lí Huyền 李玄, người triều Tuỳ. Truyền thuyết kể rằng, ông gặp được Thái Thượng Lão Quân 太上老君mà đắc đạo. Lí Huyền vốn không phải bị què, một ngày nọ, Lí Huyền thần du đến Hóa sơn 华山hẹn với Thái Thượng Lão Quân, ông dặn đồ đệ rằng nếu sau 7 ngày mà không thấy về thì hoá nhục thân của ông đi. Không ngờ đồ đệ nhân mẫu thân bệnh nặng vội về nhà, sau 6 ngày đã hoá nhục thân của Lí Huyền. Hồn phách Lí Huyền trở về không có chỗ nương tựa, đành dựa vào nhục thân đã bị hoá.

          - Hán Chung Li vốn tên Chung Li Quyền 钟离权, là đại tướng triều Hán. Một lần trong trận chiến với Thổ Phồn 土蕃, ông bị cấp trên là Lương Dực 梁翼cố ý điều 3 vạn binh già cả bệnh tật, binh bại tháo chạy lạc đường, gặp 1 vị tăng người Hồ truyền cho Thanh long kiếm pháp và kim đan thuật. Sau Chung Li Quyền lại gặp được Hoa Dương Chân Nhân 华阳真人và tiên nhân Vương Huyền 王玄, có được “trường sinh quyết”. Cuối cùng ông đến núi Không Động 崆峒 ẩn cư tu luyện, và đã đắc đạo thành tiên.

          - Trương Quả Lão, người cưỡi ngược lừa theo truyền thuyết vốn là người đánh xe lừa nghèo khổ. Ngày nọ đi ngang qua một ngôi miếu, nhìn thấy bên trong đang nấu món ăn liền bước vào lấy trộm ăn. Không ngờ loại đang nấu lúc đó là nhân sâm tinh ngàn năm, thế là ông đắc đạo thành tiên. Con lừa của ông nhân vì uống nước canh nên cũng thành tiên.

          - Lữ Động Tân là người Kinh Triệu 京兆 triều Đường. Ông là một thư sinh đọc nhiều thi thư, chí vốn tại sĩ đồ. Ngày nọ Lữ Động Tân gặp được Hán Chung Li, Hán Chung Li làm phép thuật khiến ông nằm mộng thấy thi đỗ Trạng nguyên, sau đó lại bị trọng tội khiến gia phá nhân vong. Thế là Lữ Động Tân triệt ngộ phú quý chốn nhân gian là hư ảo, ông theo Hán Chung Li học đạo thành tiên.

          - Hà Tiên Cô là nữ duy nhất trong bát tiên, vốn tên Hà Quỳnh 何琼, người Tăng Thành Quảng Châu. Năm Hà Quỳnh 13 tuổi vào núi hái thuốc, gặp được Lữ Động Tân. Lữ Động Tân dạy Hà Quỳnh phương pháp vân mẫu phấn 云母粉 thành tiên. Thế là Hà Quỳnh thề không lấy chống, hàng ngày tu luyện trong sơn cốc, cuối cùng thành tiên.

          - Lam Thái Hoà người thời Khai Nguyên Thiên Bảo 开元天宝đời Đường, vốn là người hát tạp kịch ở câu lan, về sau được Hán Chung Li dẫn độ thành tiên.

          - Hàn Tương Tử theo truyền thuyết là cháu gọi đại văn nhân Hàn Dũ 韩愈 đời Đường bằng chú, tính cách phóng đãng, ham thích uống rượu, không thích đọc sách. Sau theo Lữ Động Tân học đạo, cuối cùng được liệt vào tiên ban.

          - Tào Quốc Cữu là người cậu lớn của Tống Nhân Tông 宋仁宗, nhân vì xúc phạm quốc pháp bị Bao Chửng 包拯bắt. Sau khi được Tống Nhân Tông giúp phóng thích, ông triệt để đại ngộ, trốn vào núi học đạo. Cuối cùng được Lữ Động Tân và Hán Chung Li dẫn độ thành tiên.

                                                 Huỳnh Chương Hưng

                                                  Quy Nhơn 16/4/2018

Nguyên tác Trung văn

Trong quyển

THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN

趣味文化知识大全

Thanh Thạch 青石 biên soạn

Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013

Dịch thuật: Ban Cố biên soạn "Hán thư" (kì 3)

BAN CỐ BIÊN SOẠN “HÁN THƯ”

(kì 3)

          Khi xe của Cung Toại đến quận giới Bột Hải, quan viên trong quận nghe nói có một vị Thái thú mới đến nhậm chức, lập tức phái quân đội nghinh tiếp. Cung Toại bảo toàn bộ quân đội lui về, đồng thời ra một đạo công văn thông báo các huyện thuộc quận:

          Sớm triệt hồi toàn bộ quan lại đi truy bắt đạo tặc; phàm bách tính người nào cầm nông cụ bừa, liềm đều là lương dân, quan lại không được cho là đạo tặc để xử trí, chỉ những ai cầm binh khí mới có thể truy cứu.

          Sau khi công văn phát ra, Cung Toại không dẫn theo tuỳ tùng, một mình ngồi xe đến phủ quận. Công văn của ông nhanh chóng được triển khai ở các huyện, bách tính đều biểu thị ủng hộ, những người dân đói kết thành nhóm cũng  lần lượt giải tán; ngay cả những người vốn kết bè kết đảng cướp bóc hoặc chặn đường cướp đoạt, cũng cầm nông cụ trở lại để làm việc. Cung Toại thấy đạo tặc không còn hoạt động nữa, lập tức mở kho lương, lấy lương thực cho dân nghèo mượn, đồng thời chọn quan lại thanh liêm đi vỗ yên bách tính, để mọi người yên tâm sinh sống.

          Tiếp đó, Cung Toại bắt đầu trị lí quận Bột Hải. Kinh qua sự hiểu biết, Cung Toại phát hiện phong tục nơi đây xa xỉ, mọi người chú trọng kinh thương mà coi nhẹ sản xuất nông nghiệp, nhân đó lương thực thiếu nhiều, gặp phải lụt lội hạn hán, không tránh khỏi đói kém, thậm chí phát sinh động loạn.

          Đối với tình hình này, Cung Toại đi đầu trong việc tiết kiệm, khuyên bách tính chú trọng nông tang. Ông yêu cầu mỗi người trồng một cây du, bởi vỏ và lá của cây có thể dùng đỡ đói khi gặp tai hoang; lại trồng 100 gốc rau kiệu, 50 gốc hành, 1 luống hẹ; mỗi nhà nuôi 2 con heo, 5 con gà. Nếu phát hiện người nào mang đao kiếm, ông bảo họ bán kiếm đi mua trâu, bán đao đi mua nghé, đồng thời khuyên: “tại sao không mang trâu và nghé bên mình?”

          Gặp lúc mùa xuân mùa hạ, Cung Toại phái quan lại tuần thị các ruộng, đốc thúc nông dân không để mất thời cơ xuống ruộng canh tác. Đến mùa thu mùa đông, lại phái người đốc thúc bách tính thu hoạch kịp thời, còn động viên nhà nhà tích trữ thực vật như quả khô, củ ấu để phòng đói kém.

          Trải qua mấy năm cai trị, quận Bột Hải giàu lên. Bách tính an cư lạc nghiệp, phủ quan chất chứa dư dũ, xã hội ổn định, án kiện tố tụng cũng không còn.

          Tuyên Đế nghe Cung Toại trị lí tốt quận Bột Hải, bèn triệu ông về kinh đô để hỏi. Thuộc lại của Cung Toại là Vương Sinh 王生 thỉnh cầu cùng đi đến Trường An. Có người nói với Cung Toại, con người Vương Sinh trước giờ uống rượu thành ghiền, không biết tiết chế, hay là không cho ông ta đi theo. Cung Toại không nỡ cự tuyệt, vẫn để ông ta đi cùng.

          Đến kinh đô, Vương Sinh vẫn chỉ biết uống rượu. Ngày nọ, Cung Toại được triệu vào cung, Vương Sinh ngà ngà say nói với Cung Toại:

          - Giả như bề trên hỏi ngài sao trị lí Bột Hải được tốt, ngài chớ có nói nhiều, chỉ nói là hoàn toàn dựa vào uy đức của thánh thượng, chứ không phải cá nhân ngài có năng lực gì đâu.

          Cung Toại tiếp nhận ý kiến đó.

          Đến cung, quả nhiên Tuyên Đế hỏi Cung Toại sự việc ông làm thế nào mà trị lí Bột Hải tốt như thế. Cung Toại trả lời theo ý kiến của Vương Sinh. Tuyên Đế vui mừng khen ông rất khiêm tốn, đồng thời hỏi ông  học những lời đó từ đâu.

          Cung Toại thừa cơ đáp rằng:

          - Thần không biết phải nói như thế nào, là thuộc lại của thần bảo thần nói như thế.

          Tuyên Đế nghe qua rất vui, cho rằng dưới tay Cung Toại có người có tài năng. Suy nghĩ thấy tuổi của ông đã cao, không thích hợp gánh vác nhiệm vụ công khanh nặng nề, bèn để ông làm Thuỷ hành đô uý 水衡都尉, nắm giữ Thượng lâm uyển, kiêm bảo quản tài vật và việc đúc tiền của hoàng cung; cho Vương Sinh làm Thuỷ hành thừa 水衡丞 giúp việc cho Cung Toại. Từ đó, Cung Toại luôn được Tuyên Đế coi trọng. Ông mất lúc đang nhậm chức.

          Đó chính là câu chuyện về Cung Toại trị lí quận Bột Hải. Những gì mà Cung Toại làm, mục đích đương nhiên là để củng cố sự thống trị phong kiến của vương triều, nhưng ông ta có thể hiểu và thương xót dân tình, phát triển sản xuất, ổn định trật tự xã hội, có những chỗ tốt đối với bách tính. Quan viên giống Cung Toại là người mà đế vương phong kiến cần, nhân đó Ban Cố đã xem ông là một nhân vật chính trực biết quan tâm đến vận mệnh quốc gia để đưa vào trong Hán thư.

          Điều bất hạnh là, Ban Cố sau khi trên cơ sở hoàn thành công việc biên soạn Hán Thư đã bị cuốn vào cuộc đấu tranh chính trị của vương thất. Do bởi chỗ dựa vững chắc của ông bị bức tự sát, ông cũng bị kẻ thù bắt năm năm Vĩnh Nguyên 永元 thứ 4 đời Hoà Đế 和帝 (năm 92), chẳng bao lâu chết trong ngục.

          Sau khi Ban Cố qua đời, bộ Hán thư mà ông biên soạn hãy còn 8 biểu và Thiên văn chí 天文志chưa hoàn thành. Hoà Đế biết em gái Ban Chiêu 班昭 của ông rất có tài học, liền triệu vào cung để tiếp tục biên soạn Hán thư. Nhưng, Ban Chiêu chỉ hoàn thành được 8 biểu, cho nên về sau Hoà Đế lại sai Mã Tục 马续  bổ sung Thiên văn chí. Cuối cùng bộ Hán thư được hoàn thành.

          Lúc bộ Hán thư mới hoàn thành, nhân vì trong sách có nhiều chữ cổ, văn cổ, học giả thông thường không thể đọc thông toàn bộ, thế là Hoà Đế lại lệnh cho Ban Chiêu giảng giải cho các học giả. Nhân đó, Ban Chiêu không chỉ tham gia công tác biên soạn Hán thư, mà còn là người đầu tiên giảng giải và truyền bá Hán thư. (hết)

                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 15/4/2018

Nguyên tác Trung văn

BAN CỐ BIÊN “HÁN THƯ”

班固编 “汉书”

Trong quyển

VĂN HOÁ NGŨ THIÊN NIÊN

Biên soạn: Vũ Nhân 羽人

Thiếu niên nhi đồng xuất bản xã (không rõ năm xuất bản)