夭桃一朶暄姸
青鳥情園不阻
旣是布荆之女
從夫貞順爲先
Yêu
đào nhất đoá huyên nghiên
Thanh
điểu tình viên bất trở
Kí thị
bố kinh chi nữ
Tòng phu trinh thuận vi tiên
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 02/7/2025
Tạm dịch
từ bốn câu trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Vẻ
chi một đoá yêu đào
Vườn
hồng chi dám ngăn rào chim xanh?
Đã
cho vào bậc bố kinh
Đạo
tòng phu lấy chữ trinh làm đầu.
(câu
503 – 506)
( “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh)
Theo “Truyện Kiều” bản kinh đời
Tự Đức, do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị, câu 503 là:
Vẻ chi một đoá đào yêu (503)
Bản dịch
sang Trung văn của Hoàng Dật Cầu 黄軼球
詩誦 “桃夭”, 婚姻事,
好比宿鳥投林一样.
但侍奉巾櫛,
从夫道, 貞节是尙.
Thi tụng
“Đào yêu”, hôn nhân sự,
Hảo tỉ
túc điểu đầu lâm nhất dạng.
Đản
thị phụng cân trất,
Tùng
phu đạo, trinh tiết thị thượng.
(In tại nhà in Nhật Báo Giải phóng, 1976)
Yêu đào 夭桃: tức “đào non”, cây đào non
tươi, ý nói người con gái đến tuổi lấy chồng. Điển xuất từ bài “Đào
yêu” 桃夭 ở phần
“Chu Nam” trong “Kinh Thi” . Bài “Đào yêu” có 3 chương, mỗi chương 4 câu và mỗi
chương đều mở đầu bằng câu “Đào chi yêu yêu”.
Chương 1
Đào chi yêu yêu
Chước chước kì hoa
Chi tử vu quy
Nghi kì thất gia.
....................
桃之夭夭
灼灼其華
之子于歸
宜其室家
Cây đào tơ xinh tươi
Hoa nhiều rậm
Nàng ấy đi lấy chồng
Thì ắt thuận hoà êm ấm cảnh gia đình
...........................
Huyên nghiên 暄姸: tươi đẹp.
Thanh điểu 青鳥: tức “chim xanh”, dùng để ví sứ giả của tình yêu.
Trong “Hán Vũ cố sự” 汉武故事của Trương Lỗi 张磊có chép:
Hán Vũ Đế 汉武帝vô cùng nhiệt tâm trong việc cầu thần bái Phật, mê tín
trường sinh bất lão. Tuy nhiều lần bị phương sĩ gạt, nhưng vẫn không giảm.
Ngày mồng 7 tháng
7 một năm nọ, Hán Vũ Đế một mình trai giới ở điện Thừa Hoa 乘华. Lúc giữa trưa nhìn thấy có hai con chim xanh từ xa bay tới, bay vòng
vòng một hồi lâu sau đó đậu ở trong sân.
Hán Vũ Đế nhìn kĩ,
hai con chim này giống phụng hoàng, lông ở cổ sắc đỏ tươi như lửa, mắt đem như
hạt trân châu, bộ lông trên thân và ở đuôi xanh biếc.
Hán Vũ Đế chưa từng
thấy qua loài chim đẹp như thế, bèn hỏi thị thần Đông Phương Sóc 东方朔 đang hầu bên cạnh:
- Đó là
chim gì vậy? sau trước giờ trẫm chưa thấy qua, nó tượng trưng cho điều gì?
Đông Phương Sóc
đáp rằng:
- Hai con chim
này gọi là “thanh điểu” là sứ giả của Tây Vương Mẫu. Khoảng buổi chiều, Tây
Vương Mẫu nhất định sẽ giáng lâm, Xin bệ hạ sai nội thị quét dọn cung viện cho
sạch sẽ.
Hán Vũ Đế nghe nói
Tây Vương Mẫu sắp đến điện Thừa Hoa, vô cùng vui mừng, lập tức lệnh cho nội thị
quét dọn cung viện sạch sẽ.
Qua một lúc sau, Đông
Phương Sóc chỉ đám mây nói rằng:
- Bệ hạ, ngài nhìn xem, đám mây sắc tía đang dập dờn bay đến điện
Thừa Hoa, nhất định Tây Vương Mẫu giáng lâm!
Hán Vũ Đế ngước
nhìn, chỉ thấy một chiếc xe sắc tía từ trên trời giáng xuống, 8 cặp ngọc nữ
phân làm hai hàng đứng hai bên, hai con chim xanh đứng sau xe. Trong xe một nữ
thần dung mạo đoan trang tú lệ, phong hoa tuyệt đại đang ngồi. Hán Vũ Đế say
nhìn đến nỗi mắt hoa thần mê, trong nhất thời không biết phải như thế nào. Tây
Vương Mẫu lấy ra một cành đào 3000 năm mới kết trái tặng cho Hán Vũ Đế, chúc Vũ
Đế trường sinh bất lão, sau đó dẫn đám ngọc nữ và thanh điểu nhẹ nhàng bay đi.
Về sau, điển cố
“Thanh điểu sứ giả” 青鸟使者này dùng để chỉ tiên đạo hoặc đặc sứ của tình yêu.
http://www.tom61.com/ertongwenxue/diangugushi/2013-0318/28325.html
Tình viên 情園: vườn tình yêu, tạm dịch từ “vườn hồng”.
Bất trở 不阻: không ngăn cản.
Kí thị 旣是: đã là …..
Bố kinh 布荆: nói tắt của cụm từ “kinh thoa bố quần” 荆钗布裙.
Kinh thoa là cây trâm cài đầu bằng gai; bố quần là váy may bằng vải thô. Thành
ngữ này dùng để hình dung phụ nữ ăn mặc giản dị, cũng dùng để ví phụ nữ hiền thục
đức hạnh.
“Kinh thoa bố quần”
xuất phát từ câu chuyện Lương Hồng 梁鸿 và Mạnh Quang 孟光thời Đông Hán.
Ẩn sĩ Lương Hồng梁鸿 tự Bá Loan 伯鸾 học rộng đa tài, nhà nghèo nhưng rất chuộng khí tiết. Rất nhiều nhà muốn
gả con gái cho Lương Hồng nhưng Lương Hồng từ chối. Nhà họ Mạnh 孟 cùng huyện có một cô con gái, vừa đen vừa xấu, lại có sức
mạnh. Đã 30 tuổi nhưng chưa lập gia đình, mỗi lần chọn người để gả chống, cô đều
không đồng ý. Cha mẹ hỏi nguyên do, nàng đáp rằng:
- Con chỉ muốn được gả cho người hiền đức như Lương Bá Loan.
Lương Hồng sau khi nghe được, liền mang sính lễ sang chuẩn bị cưới về làm
vợ. Đến ngày cưới, Mạnh nữ trang điểm thật đẹp, nào ngờ sau hôn lễ 7 ngày liền,
Lương Hồng không nói tiếng nào. Mạnh nữ đến quỳ trước mặt Lương Hồng, nói rằng:
- Thiếp sớm đã nghe phu quân nổi danh hiền đức, thề sẽ không lấy
người nào khác ngoài chàng. Chàng cũng đã cự tuyệt nhiều nhà đến cầu thân, cuối
cùng chọn thiếp làm vợ. Nhưng không hiểu vì sao, sau hôn lễ chàng luôn im lặng
không nói, không biết thiếp đã phạm phải lỗi gì?
Lương Hồng đáp rằng:
- Ta luôn
mong người vợ của mình giản dị, mặc quần thô áo vải, cùng ta ẩn cư trong rừng.
Nay nàng mặc trang phục lụa là danh quý, trang điểm phấn son, đó đâu phải là
người vợ lí tưởng của ta.
Mạnh nữ nghe qua,
liền nói với Lương Hồng:
- Những
ngày qua thiếp ăn mặc, trang điểm như vậy chỉ là để xem thử chàng có là hiền sĩ
lí tưởng của thiếp hay không. Thiếp sớm đã chuẩn bị quần áo và dụng cụ lúc làm
công việc.
Nói xong Mạnh nữ
liền vấn tóc lên, mặc vào áo vải, đến bên khung cửi để dệt. Lương Hồng thấy thế
cả mừng, vội chạy đến nói với vợ:
- Nàng giờ
mới đúng là vợ của Lương Hồng.
Lương Hồng đặt tên
cho vợ là Mạnh Quan 孟光, hiệu là Đức Diệu 德曜, ý nghĩa
là nhân đức của nàng lấp lánh như ánh sáng.
..............
(Hậu Hán thư, quyển 93)