天端
青陽跨萬重
斗柄已朝東
喜鵲枝頭囀
檐邊一品紅
THIÊN ĐOAN
Thanh dương khoá vạn trùng
Đẩu bính dĩ triều đông
Hỉ thước chi đầu chuyển
Thiềm biên Nhất phẩm hồng
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 17/12/2025
Thiên
đoan 天端: mùa xuân là mùa đầu tiên trong 4 mùa nên người xưa
gọi mùa xuân là “Thiên đoan” 天端, ý nghĩa là bước đầu tiên của thiên thời trong một năm. Trong “Công
Dương truyện - Ẩn Công nguyên niên” 公羊传 - 隐公元年có câu:
Xuân giả hà? Tuế chi thuỷ dã.
春者何? 岁之始也
(Xuân là gì? Là mùa đầu tiên của một năm)
Từ Ngạn 徐彥đã sớ
rằng:
Thiên đoan, tức xuân dã.
天端, 即春也
(Thiên đoan tức là mùa xuân)
Thanh
dương 青陽: cũng gọi là “Dương xuân” 陽春, “Thanh xuân” 青春, nhã xưng của mùa xuân.
Khoá
跨: vượt
qua, bước qua.
Đầu bính 斗柄:
chuôi sao Bắc đẩu, tức hợp xưng của 3 sao Ngọc Hành 玉衡, Khai Dương 開陽, Dao
Quang 搖光 cấu
thành ở phần cuối của chòm bắc đẩu 7 sao. 4 sao ở trước gọi là “đầu khôi” 斗魁, 3
sao ở sau gọi là “đẩu bính” 斗柄. Gọi là “đầu
bính” nhân vì có hình dáng giống tay cầm của cái gáo múc rượu thời cổ. Trong
thiên văn cổ đại Trung Quốc, người xưa thông qua quan sát chuôi sao bắc đẩu chỉ
hướng đông, hoặc tây, hoặc nam, hoặc bắc để xác định thời gian và mùa: nếu chỉ
đông là xuân, chỉ nam là hạ, chỉ tây là thu, chỉ bắc là đông.
Nhất phẩm hồng 一品紅: cũng gọi là “Thánh đản hoa” 聖誕花, “Thánh Đản hồng” 聖誕紅, “Lão lai kiều” 老來嬌, Tượng nha hồng” 象牙紅, “Tinh tinh mộc” 猩猩木tức cây Trạng nguyên.
Tạm dịch
THIÊN ĐOAN
Cỏ hoa tươi vạn dặm
Chuôi Bắc đẩu về đông
Hỉ thước trên cành gọi
Bên hiên Nhất phẩm hồng