THỐ TỬ HỒ BI
兔死狐悲
Thỏ chết cáo đau buồn
Điển xuất: “Tống sử – Lí Toàn truyện” 宋史 - 李全传.
Bảo Khánh tam niên nhị nguyệt, Dương
thị sử nhân hành thành vu Hạ Toàn viết: “Tướng quân phi Sơn Đông quy phụ na? Hồ
tử thố khấp, Lí thị diệt, Hạ thị ninh độc tồn? Nguyện tướng thuỳ phán.”
宝庆三年二月, 杨氏使人行成于夏全曰: “将军非山东归附那? 狐死兔泣, 李氏灭, 夏氏宁独存? 愿将军垂盼.”
(Tháng 2 năm Bảo Khánh thứ 3, Dương thị phái người đi thuyết phục Hạ Toàn, nói rằng: “Tướng quân há chẳng phải là từ Sơn Đông quy phụ sao? Cáo mà chết thì thỏ khóc, Li thị mà bị diệt, lẽ nào Hạ thị riêng được sinh tồn? Xin tướng quân xem xét lại.”)
Thời kì Nam Tống, vùng Sơn Đông 山东ở trong vòng khống chế của quân Kim, bách tính chịu không
xiết sự áp bức của quân Kim, lần lượt khởi binh kháng Kim. Mấy nhánh quân áo đỏ
(hồng áo quân 红袄军) do Dương An Nhi 杨安儿, Lí Toàn
李全 là những
đội quân khởi nghĩa tương đối quy mô.
Đội quân khởi nghĩa gặp phải sự trấn áp
tàn khốc của quân Kim, Dương An Nhi bất hạnh hi sinh. Em gái Dương An Nhi là Dương
Diệu Chân 杨妙真 (hiệu xưng Tứ Nương Tử 四娘子), suất lãnh đội quân khởi nghĩa chuyển đánh các nơi, tiếp
tục đấu tranh. Dương Diệu Chân giỏi cưỡi ngựa bắn cung, tự xưng lê hoa thương
thiên hạ vô địch thủ. Trong đội quân áo đỏ được gọi là “cô cô” 姑姑. Về sau, quân khởi nghĩa của Dương Diệu Chân cùng với quân
khởi nghĩa của Lí Toàn hợp lại tại núi Ma Kì 磨旗 (nay là Mã sơn 马山phía đông nam huyện Cử 莒 Sơn Đông 山东), Dương Diệu Chân và Lí Toàn kết đôi thành vợ chồng.
Năm 1218, họ quy phụ triều Tống, đội
quân đóng tại vùng Sở Châu 楚州 (nay là huyện Hoài An 淮安tỉnh Giang Tô 江苏) vẫn tiếp tục cuộc đấu tranh
kháng Kim, sau khi chiến đấu thất bại đã đầu hàng quân Kim.
Năm 1227, triều Tống phái Thái uý Hạ
Toàn 夏全 thống lĩnh binh mã đánh Sở Châu, Lí Toàn ở vào hoàn cảnh
vô cùng nguy cấp. Dương Diệu Chân nghĩ rằng, Hạ Toàn nguyên trước đây cũng là tướng lĩnh của đội quân khởi nghĩa Sơn Đông,
có thể tranh thủ làm việc với ông ta một chuyến, thế là phái người đi nói với Hạ
Toàn:
-Hạ tướng quân cũng chẳng phải là từ
Sơn Đông dẫn mọi người quy phụ triều Tống sao? nhưng hiện nay tướng quân lại đem binh đánh
chúng tôi. Cáo và thỏ đều là đồng loại, nếu mà cáo chết thì thỏ sẽ đau buồn
than khóc; nếu tiêu diệt Lí Toàn, lẽ nào chỉ còn riêng mình tướng quân được tiếp tục sinh
tồn? Hi vọng giữa chúng ta không nên tàn sát lẫn nhau.
Hạ Toàn cuối cùng bị thuyết phục.
Thành ngữ “Thố tử hồ bi” 兔死狐悲 từ đó diễn biến mà ra. Ý nghĩa là, thỏ chết, cáo
cảm thấy đau buồn. Ví với việc nhân vì đồng loại chết mà cảm thấy đau xót, dùng
với ý nghĩa châm biếm.
“Thố tử hồ bi” 兔死狐悲 cũng có thể nói “Hồ tử thố bi” 狐死兔悲, “Hồ tử thố khấp” 狐死兔泣.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/12/2025
Nguồn
ĐỒ GIẢI QUỐC HỌC ĐIỂN CỐ
图解国学典故
Chủ biên: Nhậm Tê Nhiên 任犀然
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều
xuất bản xã, 2016