KHANG HỮU VI BIẾN PHÁP
Khang Hữu
Vi 康有为là vị lãnh đạo Mậu Tuất biến pháp 戊戌变法 (1) cuối đời Thanh. Ông từ nhỏ đã ra sức đọc sách, rất
quan tâm đến quốc gia đại sự.
Sau chiến
trang Giáp Ngọ 甲午, Trung Quốc phải bồi thường rất nhiều khoản, quốc khố
ngày càng rỗng, quốc lực cũng ngày càng suy yếu, Khang Hữu Vi dâng thư lên
hoàng đế Quang Tự 光绪yêu cầu biến pháp cứu quốc.
Hoàng đế
Quang Tự vốn muốn trị lí tốt quốc gia, nhưng quyền lực dường như trong tay Từ
Hi Thái Hậu 慈禧太后, lần này nhìn thấy Khang Hữu Vi dâng thư, tạo cho
mình cơ hội nên lập tức triệu kiến.
Sau khi
Khang Hữu Vi đến, hai người như vốn đã quen biết từ lâu, chuyện trò thân mật.
Khang Hữu Vi nói rằng:
-Hiện
tại quốc gia chúng ta khắp nơi bị khinh thường, nếu không mạnh lên ắt sẽ mất nước.
Chúng ta cần phải trọng dụng nhân tài mới có thể tự cường.
Hoàng đế
Quang Tự nghe qua vô cùng cảm động, nói rằng:
-Ta
sớm từ lâu đã muốn trị lí đất nước động loạn này, nhưng không biết cách nào vì
quyền lực trong tay Thái hậu, những lời của ta không được để ý đến.
Khang Hữu
Vi động viên rằng:
-Quyền
lực trước mắt của ngài đã đủ, chỉ cần đề bạt một số nhân tài hữu dụng.
Quang Tự
nghe ý kiến của Khang Hữu Vi, liền triệu kiến Dương Nhuệ 杨锐, Lâm Húc 林旭, Lưu Quang Đệ 刘光弟, Đàm tự Đồng 谭嗣同
…, vào ngày 11 tháng 6 năm Mậu Tuất chính thức tuyên bố biến pháp. Nhưng quyền
lực của Từ Hi Thái Hậu quá lớn, đã tập kết Vinh Lộc 荣禄,
Viên Thế Khải 袁世凱 … đã đem biến pháp mới được 100 ngày giết chết.
Họ đã giết nhóm của Dương Nhuệ, giảm lỏng hoàng đế Quang Tự, chỉ có Khang Hữu Vi đào thoát được, Khang Hữu Vi vốn định tự sát, nhưng sau khi nghe có người khuyên nên mới trốn sang Nhật Bản 日本, rồi lưu chuyển đến Nam Dương 南洋, đi khắp các nước Âu Mĩ.
Chú của người dịch
1-Mậu
Tuất biến pháp 戊戌变法:
tức chính biến năm Mậu Tuất, còn gọi là “Mậu Tuất chính biến” 戊戌政变, “Bách nhật duy
tân” 百日维新,
“Mậu Tuất duy tân” 戊戌维新, “Duy tân biến pháp” 维新变法.
Đây là phong trào cải cách chính trị vào năm Quang
Tự 光绪 thứ 24 (1898) (11/6 – 21/9/1898). Chủ trương biến
pháp lần đó do Quang Tự đích thân lãnh đạo, nội dung chủ yếu là: Học tập phương
Tây, đề xướng văn hoá khoa học; cải cách chế độ chính trị, giáo dục; phát triển
nông công thương… Phong trào đã gặp phải sự phản đối quyết liệt của phái thủ
cựu mà đứng đầu là Từ Hy Thái Hậu 慈禧太后. Tháng 9 năm đó, Từ Hy phát động chính biến, Quang
Tự bị bắt giam, Khang Hữu Vi 康有为, Lương Khải Siêu 粱启超 lần lượt bỏ trốn sang Pháp và Nhật. Đàm Tự
Đồng 谭嗣同,
và 5 người khác là Lâm Húc 林旭, Dương Nhuệ 杨锐, Dương Thâm Tú 杨深秀, Lưu Quang Đệ 刘光第, Khang Quảng Nhân 康广仁 bị sát hại (6 người này được gọi là Mậu Tuất
lục quân tử).
Biến pháp chỉ trải qua 103 ngày, cuối cùng bị thất
bại. Vì thế Mậu Tuất biến pháp cũng còn gọi là Bách nhật duy tân.
http://baike.baidu.com/view/15917.htm
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 16/11/2025
Nguyên tác Trung văn
KHANG HỮU VI BIẾN PHÁP
康有为变法
Trong quyển
BÁCH GIA TÍNH
百家姓
Biên soạn: Triệu Dương 赵阳