“TỊ TỬ” VỐN LÀ “TRƯỞNG TỬ”
Gọi “trưởng tử” 长子 (con trưởng) là
“tị tử” 鼻子, có lẽ bạn nghe thấy lạ? Nhưng quả đúng là cách xưng
hô của người xưa.
Chế độ
tông pháp phong kiến kéo dài gần hai ngàn năm, người Trung Quốc rất coi trọng
trưởng tử, bởi vì trưởng tử là đối tượng trọng điểm “truyền tông tiếp đại” 传宗接代, cho nên, người xưa có nhiều cách xưng hô đối với trưởng
tử, nhưng tại sao lại gọi trưởng tử là “tị tử” 鼻子?
điều này khiến người ta cảm thấy kì lạ.
Đúng vậy,
“tị tử” và trưởng tử mới nhìn qua chẳng có liên quan gì.
Nghĩa của
chữ “tị” 鼻ngoài chỉ bộ phận ở trên mặt mà chúng ta biết tức là
cái mũi, khí quan cảm nhận được mùi ra, trong giáp cốt văn, “tị” 鼻còn có ý nghĩa là khởi đầu.
Chữ “tị”
鼻 do
chữ “tự” 自là bản thân mình và chữ “tí” 畀 tổ thành, về
sau dẫn đến nghĩa khởi đầu, mở đầu. Dương Hùng 杨雄trong
“Phương ngôn” 方言có nói,
Tị,
thuỷ dã. Thú chi sơ sinh vị chi tị; nhân chi sơ sinh vị chi thủ. Lương Ích chi
gian vị tị vi sơ hoặc vị tổ.
鼻, 始也. 兽之初生谓之鼻; 人之初生谓之首. 梁益之间谓鼻为初或谓之祖.
(Tị có nghĩa là khởi đầu. Con
thú sơ sinh gọi là tị, con người sơ sinh gọi là “thủ”. Khoảng giữa đất Lương đất
Ích gọi tị là “sơ” hoặc gọi là “tổ”.)
Từ “tị tổ” 鼻祖chính là từ đây mà ra.
Bạn thấy đấy, gọi trưởng tử là
“tị tử” 鼻子, vào đời Hán đã có cách xưng hô này.
Đoàn Ngọc Tài 段玉裁 đời
Thanh trong “Thuyết văn giải tự chú” 说文解字注nói càng rõ hơn:
Kim tục dĩ thuỷ sinh tử vi tị tử.
今俗以始生子为鼻子
(Ngày nay, tục gọi sinh đứa con đầu tiên là tị tử)
Học giả
đời Thanh Lương Chương Cự 梁章钜 trong “Xưng vị
lục” 称谓录cũng nói:
Thuỷ sinh tử vi tị tử.
始生子为鼻子
(Đứa con sinh đầu tiên gọi là tị tử)
“Thuỷ” 始chính là khởi đầu, là đầu tiên, cũng chính là trưởng tử.
Từ những văn hiến lịch sử có thể thấy, gọi trưởng tử là “tị tử” 鼻子là cách gọi của dân gian, nơi công cộng không gọi như
thế.
Tại sao
dân gian lại gọi trưởng tử là “tị tử”?
Ví dụ:
-“Tị
tử” có ở nhà không?
-Anh là
tị tử phải không? Cho tôi xin được thỉnh giáo chút việc.
Nghe qua cảm thấy khó chịu! Rõ ràng trưởng tử được gọi là “tị tử” 鼻子là cách xưng hô của người thứ ba.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 09/10/2025
Nguồn
TRUNG QUỐC NHÂN ĐÍCH XƯNG HÔ
中国人的称呼
Biên soạn: Lưu Nhất Đạt 刘一达
Tranh vẽ: Mã Hải Phương 马海方
Bắc Kinh: Trung dịch xuất bản xã, 2022