孔子适齐, 中路闻哭者之声, 其音甚哀.
孔子谓其仆曰: “此哭哀則哀矣, 然非丧者之哀矣.”
驱而前, 少进, 见有异人焉, 拥镰帯素,
哭音不哀. 孔子下车, 追而问曰: “子何人也?”
对曰: “吾丘吾子也.”
曰: “子今非丧之所, 奚哭之悲也?”
丘吾子曰: “吾有三失, 晚而自觉, 悔之何及!”
曰: “三失可得闻乎? 愿子告吾, 无隐也.”
丘吾子曰” “吾少时好学, 周遍天下, 后还, 丧吾亲, 是一失也. 长事齐君, 君骄奢失士, 臣节不遂, 是二失也. 吾平生厚交, 而今缘离绝, 是三失也. 夫树欲静而风不停, 子欲养而亲不待. 往而不来者, 年也; 不可再见者, 亲也. 请从此辞.” 遂投水而死.
孔子曰: “小子识之, 斯足为戒矣.”
自是弟子辞归养亲者十有三.
(孔子家語 –
致思第八)
Phiên
âm
Khổng Tử thích Tề, trung lộ
văn khốc giả chi thanh, kì âm thậm ai. Khổng Tử vị kì bộc viết: “Thứ khốc ai tắc
ai hĩ, nhiên phi tang giả chi ai hĩ.”
Khu nhi tiền, thiểu tiến,
kiến hữu dị nhân yên, ủng liêm đới tố, khốc âm bất ai. Khổng Tử há xa, truy nhi
vấn viết: “Tử hà nhân dã?’
Đối viết:
“Ngô, Khâu Ngô Tử dã.”
Viết:
“Tử kim phi tang chi sở, hề khốc chi bi dã?”
Khâu
Ngô Tử viết: “Ngô hữu tam thất, vãn nhi tự giác, hối chi hà cập.”
Viết:
“Tam thất khả đắc văn hồ? Nguyện tử cáo ngô, vô ẩn dã.”
Khâu
Ngô Tử viết: “Ngô thiếu thời hiếu học, chu biến thiên hạ, hậu hoàn, tang ngô
thân, thị nhất thất dã. Trưởng sự Tề quân, quân kiêu xa thất sĩ, thần tiết bất
toại, thị nhị thất dã. Ngô bình sinh hậu giao, nhi kim duyên li tuyệt, thị tam
thất dã. Phù thụ dục tĩnh nhi phong bất đình, tử dục dưỡng nhi thân bất đãi.
Vãng nhi bất lai giả, niên dã; bất khả tái kiến giả, thân dã. Thỉnh tùng thử từ.”
Toại đầu thuỷ nhi tử.
Khổng Tử
viết: “Tiểu tử thức chi, tư túc vi giới hĩ.”
Tự thị
đệ tử từ quy dưỡng thân giả thập hựu tam.
(Khổng Tử gia ngữ - Trí tư đệ bát)
Dịch
nghĩa
(Khổng
Tử đi đến nước Tề, giữa đường nghe có tiếng khóc, tiếng khóc đó rất bi ai. Khổng
Tử bèn nói với người hầu rằng: “Tiếng khóc đó bi ai thì rất bi ai, nhưng không
phải nỗi đau buồn của nhà có người mất.”
Thế là
cho xe tiến lên phía trước, được một đoạn không xa, thấy có một người khác với
người thường, tay cầm liềm, đầu vấn khăn tang, bộ dạng khóc không đau buồn lắm.
Khổng Tử xuống xe, đến hỏi: “Anh là ai?”
Người nọ
đáp rằng: “Tôi là Khâu Ngô Tử.”
Khổng Tử
hỏi: “Nơi đây không phải là mộ phần, sao anh lại khóc bi thương như thế?
Khâu
Ngô Tử đáp: “Tôi có ba điều lầm lỗi lớn, đến lúc về già mới phát hiện, hối hận
cũng không kịp.”
Khổng Tử
nói: “Ta có thể được nghe ba điều lầm lỗi đó không? Xin anh nói cho ta biết, đừng
giấu.”
Khâu
Ngô Tử đáp rằng: “Tôi lúc còn trẻ ham học, đi khắp thiên hạ. Khi trở về cha mẹ
đều đã qua đời, đó là lỗi lầm thứ nhất. Lúc trưởng thành thờ quốc quân nước Tề,
nhưng quốc quân kiêu ngạo xa xỉ. mất đi sự ủng hộ của mọi người, khiến lí tưởng
và tiết tháo của tôi không thực hiện được, đó là lỗi lầm thứ hai. Tôi bình sinh
coi trọng việc kết giao bè bạn, nhưng nay bè bạn đều xa, người thì li tán, người
thì đã mất, không gặp lại được nữa, đó là lỗi lầm thứ ba. Cây muốn lặng mà gió
chẳng dừng, con muốn phụng dưỡng cha mẹ nhưng cha mẹ đều đã mất. Thứ mà qua đi
không trở lại đó là năm tháng; điều mà không thể thấy được lần thứ hai đó là
cha mẹ. Xin được cáo biệt ở đây.” Nói xong, Khâu Ngô tử nhảy xuống sông tự tận.
Khổng Tử
bảo rằng: “Các trò ghi nhớ lấy, việc đó có thể là tấm gương cho chúng ta soi. “
Từ đó, trong đám học trò của Khổng Tử, có 13 người quay về lại quê nhà để phụng dưỡng cha mẹ.)
Khổng Tử gia ngữ 孔子家语: còn gọi là Khổng
thị gia ngữ 孔氏家语, nói tắt là Gia ngữ 家语. Đây là bộ trứ
tác của Nho gia, nguyên bản có 27 quyển, bản hiện nay có 10 quyển, tổng cộng 44
thiên. Khổng Tử gia ngữ ghi lại tư tưởng
cùng ngôn hành của Khổng Tử và môn đệ của Khổng Tử.
Bản Khổng Tử gia ngữ hiện nay gồm 10 quyển,
44 thiên, Vương Túc 王肃 thời Nguỵ chú. Sau sách có phụ thêm bài tự của Vương Túc, và “Hậu tự” 后序.
https://baike.baidu.com/item/%E5%AD%94%E5%AD%90%E5%AE%B6%E8%AF%AD/6656586
Quyển Khổng Tử gia ngữ do Vương Ứng Lân王应麟chủ biên, phần tự của Vương Túc để ở đầu sách và không có phần “Hậu tự”.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/10/2025
Nguồn
KHỔNG TỬ GIA NGỮ
孔子家语
Chủ biên: Vương Ứng Lân 王应麟
Trường Xuân . Thời đại văn hoá xuất bản xã, 2003