BỐ CỤC CỦA TỪ ĐƯỜNG
Bố
cục kiến trúc của từ đường có thể phân làm 3 hình thức.
1-Lấy từ đường trong “Gia lễ” 家礼 của Chu Hi 朱熹làm bản gốc, tức tại phía đông của chính tẩm thiết trí 4 “khám vị” 龛位 (trang nhỏ thờ Phật, thần …) để thờ thần chủ của 4 đời là cao 高, tằng 曾, tổ 祖, khảo 考. Gia miếu quan tam phẩm thời Đường Tống,
cùng đại bộ phận từ đường thời Tống Nguyên và đầu đời Minh đều thuộc loại này.
2-Từ đường từ tổ tiên ở cố cư diễn biến mà
ra, chủ yếu là những từ đường tế tự thuỷ tổ cùng biệt tổ các chi. Bố cục bình
diện của nó dựa theo mô thức ở những nơi khác nhau mà có sự khác nhau.
3-Từ đường có quy mô lớn độc lập ở phía ngoài
nơi cư trú. Bố trí trên trục tuyến chính của của nó nhìn chung là Đại môn 大门, Hưởng đường 享堂, Tẩm đường 寝堂. Hưởng đường 享堂 là tế tự thần chủ tổ tiên, cử hành các nghi thức cùng là nơi tụ tập
cả tộc. Tầm đường 寝堂là nơi để
thần chủ tổ tiên.
Một số quan lại thế gia hoặc phú thương giàu có còn cho xây dựng thêm “chiếu bích” 照壁 (1), “bài lâu” 牌楼 (2) ở trước từ đường, vô cùng tinh mĩ.
Chú của người dịch
1-Chiếu
bích 照壁: cũng gọi là “ảnh
bích” 影壁, “tiêu tường” 蕭牆đứng ở chính môn, ngăn
tầm nhìn của người đi đường nhìn vào bên trong từ đường, nó gần giống như tấm bình
phong. Vị trí của chiếu bích có thể ở bên trong hoặc bên ngoài cổng, hình chế của
nó từ dưới lên trên phân làm 3, đó là “cái toạ” 蓋座 (đế), “thân” 身 (thân) và “đính” 頂 (đỉnh). Trung tâm chiếu bích gọi là “bích
tâm” 壁心, thường trang sức
hình vẽ hoặc đắp nổi những đồ án cát tường.
2-Bài lâu 牌樓: một trong những kiến trúc truyền thống của Trung Quốc, giống như “bài phường” 牌坊, dạng giống như cổng chào, đã có từ đời Chu, loại kiến trúc mang tính trang sức, tăng thêm khí thế cho kiến trúc chủ thể. Lúc ban đầu dùng để biểu dương, kỉ niệm một nhân vật nào đó hoặc một sự việc nào đó.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/8/2025
Nguồn
TRUNG QUỐC TÍNH THỊ
中国姓氏
Biên soạn: Thượng Quan Ngôn Linh 上官言灵
Hợp Phì: Hoàng Sơn thư xã, 2014