痛心朝暮倚門
如今夏凊冬温是誰
萊庭晴雨不知
如今梓樹可其更高
Như kim hạ sảnh đông ôn thị thuỳ?
Lai đình tình vũ bất tri,
Như kim tử thụ khả kì cánh cao.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 30/6/2025
Tạm dịch
từ bốn câu trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Xót
người tựa cửa hôm mai,
Quạt
nồng ấp lạnh những ai đó giờ?
Sân
Lai cách mấy nắng mưa,
Có
khi gốc tử đã vừa người ôm.
(câu
1043 – 1046)
( “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh)
Theo “Truyện Kiều” bản kinh đời
Tự Đức, do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị, câu 1046, 1047 là:
Quạt nồng đắp lạnh
những ai đó giờ? (1046)
Đình Lai cách mấy nắng mưa (1047)
Bản dịch
sang Trung văn của Hoàng Dật Cầu 黄軼球
辜負倚閭人,
問阿誰替我問暖噓寒孝敬?
萊衣舞, 知在何年?
想門前小桐梓, 今已长成?
Cô phụ
ỷ lư nhân,
Vấn a
thuỳ thế ngã vấn noãn hư hàn hiếu kính?
Lai y
vũ, tri tại hà niên?
Tưởng
môn tiền tiểu đồng tử, kim dĩ trưởng thành?
(In tại nhà in Nhật Báo Giải phóng, 1976)
Ỷ môn 倚門:
tựa cửa. Điển xuất từ Chiến quốc sách – Tề sách lục 战国策 - 齐策六:
王孙贾年十五, 事闵王. 王出走, 失王之处. 其母曰: “女朝出而晚来, 则吾倚门而望; 女暮出而不还, 则吾倚闾而望. 女今事王, 王出走, 女不知其处, 女尚何归?” 王孙贾乃入市中, 曰: “淖齿乱齐国, 杀闵王, 欲与我诛者, 袒右!” 市人从者四百人, 与之诛淖齿, 剌而杀之.
Vương Tôn Giả niên thập ngũ, sự
Mẫn Vương. Vương xuất tẩu, thất vương chi xứ. Kì mẫu viết: “Nhữ triêu xuất nhi
vãn lai, tắc ngô ỷ môn nhi vọng; nhữ mộ xuất nhi bất hoàn, tắc ngô ỷ lư nhi vọng.
Kim nhữ sự vương, vương xuất tẩu, nhữ bất tri kì xứ, nhữ thượng hà quy?” Vương
Tôn Giả nãi nhập thị trung, viết: “Trác Xỉ loạn Tề quốc, sát Mẫn Vương, dục dữ
ngã tru giả, đản hữu!” Thị nhân tùng giả tứ bách nhân, dữ chi tru Trác Xỉ,
thích nhi sát chi.
(Vương Tôn Giả 15 tuổi, theo hầu Mẫn Vương. Lúc bấy giờ, nước Yên đánh
vào quốc đô, Mẫn Vương tháo chạy, không biết chạy đi đâu. Mẹ Vương Tôn Giả nói
với Vương Tôn Giả rằng: “Con sáng sớm đi chiều về, thì mẹ tựa cửa trông ngóng
con; đợi đến chiều tối mà con chưa về, thì mẹ ra tựa cổng làng trông ngóng
con. Nay con theo hầu đại vương, đại vương bỏ chạy mà con không biết đại
vương chạy đi đâu, sao con còn về đây làm gì?” Thế là Vương Tôn Giả bèn
vào chợ, nói rằng: “Trác Xỉ làm loạn nước Tề, giết Mẫn Vương, ai muốn cùng ta
giết hắn, hãy xắn tay áo bên phải!” Người trong chợ theo có đến 400 người, cùng
Vương Tôn Giả giết chết Trác Xỉ.)
(Nguồn Quốc
ngữ . Chiến quốc sách 国语 . 战国策,
Lí Duy Kì 李维琦điểm hiệu, Nhạc Lộc thư xã, 2006.)
Về sau người ta
dùng “ỷ môn ỷ lư” 倚門倚閭 chỉ cha mẹ nhớ và mong ngóng con.
Như kim 如今: hiện giờ, hiện nay.
Hạ sảnh đông ôn 夏凊冬温: Sảnh 凊 là mát. Ôn 溫là ấm. Mùa hạ
làm cho cha mẹ mát, mùa đông làm cho cha mẹ ấm, tức “quạt nồng ấp lạnh”. Điển
xuất từ Lễ kí – Khúc lễ thượng 禮記 - 曲禮上:
“Phàm vi nhân tử chi lễ, đông ôn nhi hạ sảnh, hôn định nhi thần tỉnh”
凡為人子之禮, 冬溫而夏凊, 昏定而晨省
(Lễ tiết phận làm con, mùa đông phải làm cho cha mẹ ấm áp, mùa hạ phải
làm cho cha mẹ mát mẻ, buổi tối thay cha mẹ trải chăn mền, buổi sáng sớm phải hỏi
thăm cha mẹ)
(“Lễ kí dịch giải” 禮記譯解:
Vương Văn Cẩm 王文錦dịch giải)
Lai
đình 萊庭: tức “sân Lai”, tức sân của Lão
Lai Tử 老莱子. Lão Lai Tử là một trong “Nhị
thập tứ hiếu”.
Lão Lai Tử là một ẩn
sĩ nước Sở thời Xuân Thu, tự cày cấy ở sườn nam Mông Sơn 蒙山để sinh sống. Ông rất có hiếu với cha mẹ, hết lòng phụng dưỡng, đã 70 tuổi
nhưng không bao giờ nói “già” trước mặt cha mẹ. Ông thường mặc áo ngũ sắc, cầm
trống lắc tay làm ra bộ dạng của một đứa bé để cha mẹ vui lòng. Có một lần đi lấy
nước, khi bước vào nhà trượt chân ngã, ông sợ cha mẹ đau lòng, bèn giả vờ như một
đứa bé cất tiếng khóc lên, cha mẹ ông nhìn thấy thế cười vang.
https://baike.baidu.com/item/%E4%BA%8C%E5%8D%81%E5%9B%9B%E5%AD%9D%E6%95%85%E4%BA%8B
Tình vũ 晴雨: trời
tạnh, trời mưa.
Tử thụ 梓樹: tức cây tử. Điển xuất từ Kinh Thi.
Chương 3, bài Tiểu bàn 小弁,
phần Tiểu nhã 小雅 trong Kinh
Thi có câu:
Duy tang dữ tử
Tất cung kính chỉ
維桑與梓
必恭敬止
(Nhìn thấy cây dâu và cây tử do cha mẹ trồng
Tất phải tỏ lòng cung kính)
Về sau trong văn học
thường dùng “tang tử” để chỉ quê nhà.