翹兒美麗京城動
可比天香國色花
淑女姿容從褒姒
千金一笑果無訛
Kiều
nhi mĩ lệ kinh thành động
Khả tỉ
thiên hương quốc sắc hoa
Thục
nữ tư dung tùng Bao Tự
Thiên kim nhất tiếu quả vô ngoa
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 24/6/2025
Tạm dịch
từ hai câu trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Đã
nên quốc sắc thiên hương,
Một
cười này, hẳn nghìn vàng, chẳng ngoa.
(câu 825
– 826)
( “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh)
Bản dịch
sang Trung văn của Hoàng Dật Cầu 黄軼球
果然国色天香
一笑千金値
Quả
nhiên quốc sắc thiên hương
Nhất
tiếu thiên kim trị
(In tại nhà in Nhật Báo Giải phóng, 1976)
Kiều
nhi mĩ lệ kinh thành động 翹兒美麗動京城 動: điển xuất từ bài “Thưởng mẫu đơn” 賞牡丹của Lưu Vũ Tích 劉禹錫đời Đường.
Đình tiền thược dược yêu vô
cách
Trì thượng phù cừ tịnh thiểu
tình
Duy hữu mẫu đơn chân quốc sắc
Hoa khai thời tiết động kinh
thành
庭前芍藥妖無格
池上芙蕖凈少情
唯有牡丹真國色
花開時節動京城
(Hoa thược dược trước sân tuy đẹp
nhưng không có cốt cách
Hoa sen trong đầm thanh nhã tịnh
khiết nhưng lại thiếu đi tình vận
Chỉ có hoa mẫu đơn mới đúng là
thiên tư quốc sắc
Đến mùa hoa nở, vô số tao nhân
mặc khách kéo đến thưởng thức làm kinh động cả kinh thành)
Thiên hương quốc sắc 天香國色: cũng nói “quốc sắc thiên hương”: Ca tụng
nhan sắc và mùi hương của hoa mẫu đơn, khác với các loài hoa khác.
Thời Đường, Đường
Văn Tông Lí Ngang 唐文宗李昂 ra
ngự hoa viên thưởng hoa, Trình Tu Kỉ 程修己 theo hầu. Trong vườn các loài hoa đều nở, tranh nhau khoe sắc. Văn Tông rất
thích hoa mẫu đơn, bèn hỏi Trình Tu Kỉ về thơ truyền tụng hoa mẫu đơn trong đô
thành. Trình Tu Kỉ đáp có thơ của Trung thư xá nhân Lí Chính Phong 李正封. Thơ rằng:
Quốc sắc triêu hàm tửu
Thiên hương dạ nhiễm y
国色朝酣酒
天香夜染衣
(Nhan sắc của hoa mẫu đơn giống như người đẹp sáng sớm uống rượu say hai
má ửng hồng.
Hương thơm của hoa
mẫu đơn giồng như mùi hương từ thiên cung ban đêm bay xuống, thấm vào y phục)
Văn Tông nghe qua
tán thưởng không ngớt.
Thành ngữ “quốc sắc
thiên hương” về sau dùng để hình dung thiếu nữ có dung mạo xinh đẹp, tư thái dịu
dàng.
http://www.gushi51.com/chengyugushi/SZCY/szcy39090.html
Thiên kim nhất tiếu 千金一笑: cũng
nói “nhất tiếu thiên kim” 一笑千金, một nụ cười đáng giá ngàn vàng.
Chu U Vương 周幽王 sủng ái Bao Tự 褒姒. Bao Tự rất
đẹp nhưng lại không thích cười. Chu U Vương nghĩ rằng, Bao Tự đẹp như thế mà lại
không cười, quả thật là đáng tiếc. Thế là Chu U Vương sai người ra thông báo,
người nào có thể làm cho Bao tự cười sẽ được thưởng ngàn vàng. Nhiều người đến
thử, nhưng không có ai thành công. Có một đại thần tên Quắc Thạch Phủ 虢石父nghĩ ra một cách. Chu U Vương cảm thấy có lí liền sai người đốt lửa dùng
để báo hiệu có chiến tranh trên phong hoả đài. Chư hầu vương các nơi thấy lửa
báo hiệu liền vội vàng đem binh đến cứu, nhưng đã bị mắc lừa. Bao Tự trông thấy
tình huống đó bèn mở miệng cười lớn. Thế là Chu U Vương ban thưởng cho Quắc Thạch
Phủ ngàn lượng vàng.
https://baike.baidu.com/item/%E5%8D%83%E9%87%91%E4%B8%80%E7%AC%91/38339
Trong “Đông Chu liệt quốc chí” 東周列國志có đoạn:
U Vương vấn viết:
“Khanh hà cố bất tiếu?” Bao phi đáp viết: “Thiếp sinh bình bất tiếu.” U Vương
viết: “Trẫm tất dục khanh nhất khai tiếu khẩu.” Toại xuất lệnh: “Bất câu cung nội
cung ngoại, hữu năng trí Bao Hậu nhất tiếu giả, thưởng tứ thiên kim.”
幽王問曰:
“卿何故不笑?” 褒妃答曰: “妾生平不笑.” 幽王曰: “朕必欲卿一開口笑.” 遂出令: “不拘宮內宮外, 有能致褒后一笑者, 賞賜千金.”
(U Vương hỏi rằng: “Tại
sao nàng không cười?” Bao Phi đáp rằng: “Thiếp bình sinh vốn không cười.” U
Vương nói: “Ta muốn nàng mở miệng cười một tiếng.” Bèn ban lệnh: “Bất kể là người
trong cung hay ngoài cung, nếu ai có thể làm cho Bao Hậu cười một tiếng thì ta
sẽ thưởng cho ngàn vàng.”
https://hk.epochtimes.com/news/2020-11-23/77024162
Thôi Nhân 崔駰 đời Hán trong bài Thất y 七依 có câu:
Hồi cố bách vạn, nhất tiếu thiên kim
回顾百万, 一笑千金
(Quay đầu lại nhìn đáng giá trăm vạn, nở một nụ cười đáng giá ngàn vàng)