NHẤT NHẬT THIÊN LÍ
一日千里
Điển xuất “Tuân Tử – Tu thân” 荀子 - 修身
Phù kí nhất nhật nhi thiên lí, nô mã
thập giá (1), tắc diệc cập chi hĩ.
夫骥一日而千里, 驽马十驾, 則亦及之矣.
(Phàm thiên lí mã một ngày chạy được
ngàn dặm, ngựa dở chạy mười ngày cũng có thể đến được.)
Vào một ngày đẹp trời, Chu Mục Vương 周穆王 đem triều chính giao cho mấy đại thần thân tín, chi dẫn
theo bên mình mấy thị vệ, ngồi trên xe ngựa do Tạo Phủ 造父 (2) điểu khiển, chạy hướng đến
phía tây. Tạo Phủ điều khiển ngựa sau khi đi được một lộ trình, liền thả lỏng
dây cương, miệng hô nhẹ, 8 con tuấn mã tung vó vui mừng chạy. Chu Mục Vương thấy
tình hình đó, trên mặt lộ nét hân hoan vừa ý.
Xe ngựa cứ như thế mà chạy, cuối cùng
đến nước của Tây Vương Mẫu 西王母dưới chân núi Côn Luân 昆仑. Nước của Tây Vương Mẫu ở trong một cồn xanh biếc, phong cảnh
giống như ở chốn đào nguyên.
Tây Vương Mẫu trẻ và xinh đẹp nhiệt
tình tiếp đãi Mục Vương, đích thân bày tiệc tẩy trần cho Mục Vương. Mục vương
cũng tặng cho Tây Vương Mẫu rất nhiều lễ vật trân quý, bày tỏ sự đáp tạ. Mục
vương chìm đắm trong hoan lạc, phút chốc mà đã qua mấy tháng, dường như đã quên
đất nước của mình ở phía đông. Tạo Phủ thấy thế vô cùng lo lắng, nhiều lần
khuyên Mục Vương trở về nhưng Mục Vương trước sau vẫn không chịu.
Một đêm nọ, Mục Vương cùng Tây Vương Mẫu
đang ngồi hóng mát, đột nhiên, Tạo Phủ dẫn đến một tên võ sĩ mồ hôi đầy người,
võ sĩ đem đến một mật thư. Hoá ra, Từ Yển
Vương 徐堰王ở phía đông biết thiên tử rời xa Hạo kinh 鎬京 đã lâu,
bèn thừa cơ khởi binh tạo phản. Mục Vương hoảng hốt bừng tỉnh. lập tức lệnh cho
Tạo Phủ chuẩn bị xe ngựa lên đường về phía đông.
Tạo Phủ biết không thể chậm một khắc,
vung roi ra sức điều khiển ngựa, 8 con tuấn mã chạy như bay. Tạo Phủ thi triển
bản lĩnh toàn thân, trong một ngày chạy được ngàn dặm. chỉ mất 3 ngày 3 đêm là
đã về đến Hạo kinh.
Sau khi về kinh, Mục Vương điều binh
khiển tướng, đích thân dẫn đội quân tinh nhuệ quyết chiến cùng Từ Yển Vương. Từ
Yển Vương bị đánh tan tác, chết trong đám loạn quân. Nước Từ từ đó diệt vong.
Người đời sau, từ câu chuyện đó dần diễn hoá thành thành ngữ “Nhất nhật thiên lí” 一日千里, nguyên chỉ tốc độ nhanh, hiện dùng để hình dung sự tiến bộ thần tốc.
Chú của
người dịch
1-Nô
mã thập giá 驽马十驾: “nô mã” 驽马là ngựa
dở. “Thập giá” 十驾: ngựa kéo xe đi 1 ngày gọi là
1 “giá” 驾; 10 giá tức lộ trình 10 ngày.
“Kí nhất nhật nhi thiên lí, nô mã thập giá, tắc diệc cập
chi hĩ” 骥一日千里驽马十驾則亦及之矣: ý nói thiên lí mã một ngày có
thể chạy được ngàn dặm, ngựa dở chạy 10 ngày cũng có thể đến được vậy.
2-Tạo
Phủ 造父: nhân vật điều khiển xe ngựa nổi tiếng
thời Tây Chu, họ Doanh 嬴. Tổ tiên Bá Ích 伯益là con cháu đời sau của Thiếu Hạo 少昊, được ông
Thuấn 舜ban cho
họ Doanh 嬴. Tạo Phủ là cháu đời thứ 9 của Bá Ích.
Theo Sử kí 史记, Mục Vương tuần thú phía tây, sai Tạo Phủ đánh xe. Sau khi
gặp Tây Vương Mẫu, Mục Vương vui thích quên cả về. Từ Yển Vương làm phản, Mục
Vương sai Tạo Phủ ngày đêm đánh xe, mỗi ngày đi được ngàn dặm. Sau khi về kinh,
đánh bại Từ Yển Vương, nhân Tạo Phủ có công, Mục Vương ban cho Tạo Phủ Triệu Thành
赵城, lấy ấp làm họ, đó chính là thuỷ tổ của nước Triệu.
https://www.zdic.net/hans/%E9%80%A0%E7%88%B6
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 17/6/2025
Nguồn
ĐỒ GIẢI QUỐC HỌC ĐIỂN CỐ
图解国学典故
Chủ biên: Nhậm Tê Nhiên 任犀然
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều
xuất bản xã, 2016