VĂN PHÒNG TỨ BẢO
Hiện nay khi chúng ta nói đến “văn phòng tứ bảo” 文房四宝thường phiếm chỉ 4 loại công cụ mà người xưa dùng để
viết, vẽ là bút 笔 (bút),
mặc 墨 (mực), chỉ 纸 (giấy), nghiễn 砚 (nghiên mực).
Kì thực, văn phòng tứ bảo khi mới đầu không phải là phiếm chỉ mà là đặc chỉ 4
loại là bút, mặc, chỉ, nghiễn.
Thuyết
văn phòng tứ bảo bắt nguồn sớm nhất ở nhà Nam Đường thời Nam Bắc triều. Theo
ghi chép trong “Nam Đường thư” 南唐书:
Nam
Đường thời thôi Chư Cát bút, Huy Châu Lí Đình Khuê mặc, Trừng Tâm đường chỉ,
Giang Tây Vụ Nguyên Long vĩ nghiễn vi văn phòng tứ bảo.
南唐时推诸葛笔, 徽州李廷圭墨, 澄心堂纸, 江西婺源龙尾砚为文房四宝
(Thời
Nam Đường, người ta gọi bút Chư Cát, mực Lí Diên Khuê ở Huy Châu, giấy Trừng
Tâm đường, nghiên mực Long vĩ ở Vụ Nguyên Giang Tây là văn phòng tứ bảo)
Về sau,
theo sự biến thiên của thời đại, vật cụ thể mà văn phòng tứ bảo nói đã có sự biến
hoá. Từ thời Tống về sau, “văn phòng tứ bảo” chỉ Hồ bút 湖笔 (Hồ
Châu 湖州浙江tỉnh Chiết Giang), Huy mặc 徽墨 (Huy Châu 徽州tỉnh An Huy 安徽), Tuyên chỉ 宣纸 (Tuyên
Châu 宣州tỉnh An Huy 安徽), Đoan nghiễn 端砚 (Triệu Khánh 肇庆tỉnh
Quảng Đông 广东, thời cổ gọi là Đoan Châu 端州).
Văn phòng tứ bảo lúc bấy giờ không chỉ là công cụ dùng để viết vẽ, mà dần dần
trở thành nghệ thuật phẩm dung hợp các loại hình nghệ thuật như hội hoạ, thư
pháp, điêu khắc.
Văn
nhân thời xưa dùng bút lông để viết chữ, vẽ tranh, đương nhiên bút, mặc, chỉ,
nghiễn không thể thiếu món nào. Nhân đó văn nhân xưa nay đều vô cùng coi trọng
bốn thứ này, lúc mua chọn lựa hết sức kĩ lưỡng, lâu dần, một số loại có phẩm chất
tốt được công nhận, trở thành bảo bối. Tài nữ Tiết Đào 薛涛 đời Đường từng làm
bài “Tứ hữu tán” 四友赞:
Ma nhuận sắc tiên sinh chi phúc
Nhu tàng phong đô uý chi đầu
Dẫn thư môi nhi ám ám
Nhập văn mẫu nhi hưu hưu
磨润色先生之腹
濡藏锋都尉之头
引书煤而黯黯
入文亩而休休
(Chấm đầu bút vào trong nghiên mực
Xoay xoay đầu bút cho thấm đều
Đem bút viết, lộ ra sắc mực đen đen
Viết lên trên giấy, thành văn chương của quân tử)
Về sau,
theo sự thành thục của công nghệ chế tác, chủng loại bút mặc chỉ nghiễn ưu tú dần
tăng nhiều, không chỉ một loại, “văn phòng tứ bảo” dần hình thành phiếm xưng chỉ
4 loại công cụ bút, mặc, chỉ, nghiễn. Ngoài ra, đã là dụng phẩm của văn nhân, đương
nhiên không thể thiếu một số biệt xưng văn nhã
như “văn phòng tứ sĩ” 文房四士. Lục Du 陆游đời Tống viết rằng:
Thuỷ phục sơn trùng khách đáo hi
Văn phòng tứ sĩ độc tương y
水复山重客到稀
文房四士独相依
(Sông rồi lại sông, núi rồi lại núi, khách đến thưa
Chỉ riêng bạn cùng văn phòng tứ sĩ)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 29/5/2025
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013