NỘI HÀM CƠ BẢN CỦA MĨ ĐỨC TRUYỀN THỐNG TRUNG HOA
(kì 2)
2-Nghĩa
“Nghĩa”
义là chính đáng, chính trực, khí tiết hợp đạo nghĩa, tức
“chính nghĩa chi khí” 正义之气, chỉ những việc
công chính, hợp lí đáng làm. Đạo lí hoặc cử động công chính hợp nghi, chú trọng
kiến lập một mối quan hệ hài hoà bên cạnh bản thân.
Nguyên
nghĩa của “nghĩa” 义 là
chỉ nghi biểu của một người, là mối quan hệ hữu nghị thân thiết giữa người với
người, là sự truy cầu đối với sự lương thiện mĩ hảo. Trong “Thuyết văn giải
tự” 说文解字từng giải thích:
Nghĩa, kỉ chi uy nghi dã. Tùng ngã, tùng dương.
义, 己之威仪也. 从我, 从羊.
Ý nói,
“nghĩa” 义là hình tượng bên ngoài và hàm dưỡng nội tại của một
cá nhân. Chúng ta sùng thượng hình tượng và hàm dưỡng của con dê (dương 羊) , muốn được ôn hoà, lương thiện, và đẹp như nó.
“Nghĩa” 义 được
giảng ở đây, chủ yếu là chỉ một loại tình cảm và khí tiết tốt đẹp, lương thiện.
Trong “Thuyết văn” đã
đem “nghĩa” 义cùng với “mĩ” 美và
“thiện” 善liên hệ lại để giải thích. “Mĩ” 美và “thiện” 善 có chữ “dương” 羊trên đầu. Chữ “nghĩa” 义dạng
phồn thể là 義 cũng là chữ “dương” 羊 ở trên. Cho
nên, “nghĩa” 义, “mĩ” 美, “thiện” 善là đồng nghĩa.
Người xưa cường điệu “nghĩa
khí” 义, chính là chỉ một cảnh giới tốt đẹp mà lương thiện cùng
khí tiết chính trực, chính nghĩa. Khổng Tử 孔子ra
sức đề cao đức “nhân” 仁, đề xướng “sát thân
thành nhân” 杀身成仁. Còn Mạnh Tử 孟子lại
vô cùng đề cao đức “nghĩa” 义, “xả sinh thủ nghĩa”
舍生取义.
“Sát thân” 杀身 và “xả sinh” 舍生ý
nghĩa tương đồng. cảnh giới tương đồng, nói rõ Mạnh Tử đem “nghĩa” 义 và
“nhân” 仁đặt ở vị trí trọng yếu
ngang hàng nhau để nhận thức. Cúng ta nói về mĩ đức truyền thồng Trung
Hoa chủ yếu là 5 yếu tố lớn “nhân 仁, nghĩa 义, lễ 礼, trí 智, tín” 信, thường cũng giản
hoá thành “nhân nghĩa đạo đức” 仁义道德. Có thể thấy,
trong 5 yếu tố lớn, trọng yếu nhất là 2 đức “nhân” 仁và
“nghĩa” 义, là hạt nhân quan trọng nhất, 2 yếu tố lớn cơ bản nhất. Người xưa có nói:
Nhân tắc vinh, bất nhân tắc nhục.
仁则荣, 不仁则辱
Do nghĩa vi vinh, bối nghĩa vi nhục.
由义为荣, 背义为辱
Nói rõ, vinh nhục quan trong mĩ đức truyền thống là có lấy “nhân” 仁 và “nghĩa” 义 làm tiêu chuẩn chủ yếu hay không.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 02/5/2025
Nguồn
ĐẠI HỌC NGỮ VĂN
大学语文
Chủ biên: Do Á Bình 由亚萍,
Trần Hoành 陈宏
Bắc kinh: Trung Quốc Nhân Dân đại học xuất bản xã,
2023.