NHÂN THỬ CHI THÁN
人鼠之叹
Điển xuất “Sử kí – Lĩ Tư liệt truyện”
史记 - 李斯列传
Đại thần Lí Tư 李斯triều Tần lúc còn trẻ, từng làm qua một viên tiểu lại của
quận. Ngày nọ, Lí Tư đi đến nhà xí, khi ông bước qua ngạch cửa, không ngăn nỗi
kinh hãi. Hoá ra là một bầy chuột đang gặm nhắm côn trùng trong nhà xí, thấy có
người đến, chung kinh hoảng chạy tứ tung. Chuyện đó qua đi, Lí Tư nghĩ rằng, bầy
chuột ăn côn trùng sao lại kinh hoảng như thế?
Lại một ngày nọ, Lí Tư đi đến kho lương,
phát hiện trong đống lương thực có mấy con chuột to lớn đang gặm nhắm, chúng yên
tâm ăn lương thực. Lí Tư đuổi chúng đi, chúng không hề sợ. Hoá ra là trong kho
rất ít người vào, cho nên bầy chuột không hề sợ hãi chút nào. Nhìn thấy bầy chuột
được ở trong chỗ cao sang, chúng vừa lớn vừa mập, Lí Tư liên tưởng đến lũ chuột
trong nhà xí, bất giác cảm khái muôn phần; cùng là chuột, nhưng do bởi hoàn cảnh
khác nhau, cuộc sống của chúng cũng rất khác nhau. Con người cũng không phải
như thế sao? Cùng là người, người trèo lên cao thành người hiền, thành quân tử;
người rơi xuống đáy thì thành ngu dân, thành tiểu nhân.
Từ đó, Lí Tư thề sẽ làm người ở tầng lớp trên. Qua nhiều năm cố gắng, Lí Tư có được thành công, được sự trọng dụng của Tần
Thuỷ Hoàng 秦始皇, có tác dụng rất lớn đối với việc nước Tần thống nhất
sáu nước.
“Nhân thử chi thán” 人鼠之叹đa phần dùng để cảm thán cuộc đời không công bằng, địa vị giữa người với người rất khác nhau.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/5/2025
Nguồn
ĐỒ GIẢI QUỐC HỌC ĐIỂN CỐ
图解国学典故
Chủ biên: Nhậm Tê Nhiên 任犀然
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều
xuất bản xã, 2016