小人得志 不可一世
郁离子曰:“小人其犹膏 (1)乎? 观其皎而泽,莹而媚,若可亲也.
忽然染之則腻,不可濯 (2)矣. 故小人之未得志也,尾尾焉 (3);一朝而得声也,岸岸焉 (4). 尾尾以求之,岸岸以居之,见于声,形于色,欲人之知也如弗及.是故群子疾夫尾尾者.”
(郁離子 - 慎微)
TIỂU
NHÂN ĐẮC CHÍ BẤT KHẢ NHẤT THẾ
Úc Li Tử viết: “Tiểu nhân
kì do cao (1) hồ? quan kì kiểu nhi trạch, oánh nhi mị, nhược khả thân
dã. Hốt nhiên nhiễm chi tắc nhị, bất khả trạc (2) hĩ. Cố tiểu nhân
chi vị đắc chí dã, vĩ vĩ yên (3); nhất triêu nhi đắc thanh dã, ngạn
ngạn yên (4). Vĩ vĩ dĩ cầu chi, ngạn ngạn dĩ cư chi, hiện vu thanh,
hình vu sắc, dục nhân chi tri dã như phất cập. Thị cố quần tử tật phù vĩ vĩ giả.”
(Úc Li Tử - Thận vi)
TIỂU
NHÂN ĐẮC CHÍ KHÔNG THỂ ĐƯỢC MỘT ĐỜI
Úc Li Tử nói rằng: “Bọn tiểu nhân há chẳng giống như dầu mỡ sao? Nhìn bề ngoài trắng trẻo bóng láng, tươi mượt khiến người ta ưa thích, dung mạo như dễ gần vậy. Bỗng nhiên bị họ quẹt dính thì cả người vấy bẩn, không thể rửa sạch. Cho nên bọn tiểu nhân lúc chúng chưa đắc chí, thì ở phía sau người ta cụp đuôi cầu xin thương hại, một khi đắc chí thì ở phía sau người ta cong đuôi lên ngạo mạn. Cụp đuôi xuống để cầu xin, cong đuôi lên mà ngạo mạn, nó hiện ra ở chỗ người ta nghe được ở thanh âm, thấy được ở thần sắc, bọn họ muốn cho mọi người biết rằng người khác chẳng bằng như họ. Cho nên bậc quân tử căm ghét hạng tiểu nhân cụp đuôi này.”
Chú giải
1-Cao 膏: dầu mỡ.
2-Trạc 濯: tẩy rửa.
3-Vĩ vĩ yên 尾尾焉: dáng đuôi cụp xuống.
4-Ngạn ngạn yên 岸岸焉: dáng vẻ ngạo mạn.
Lời bình
Tiểu nhân đắc chí, không thể được một đời. Đối với hạng người cụp đuôi ở phía sau người khác, chỉ biết a dua xu nịnh, vẫy đuôi cầu xin sự thương hại, mọi người cần phải đề phòng, không để cho chúng thực hiện âm mưu của chúng. Bọn nô tài một khi đắc chí trở mình trở thành chủ nhân, lập tức sẽ thay đổi mồm mép khiến mọi người căm ghét.
Chú của người dịch
Úc Li Tử 郁離子: là tác phẩm của Lưu Cơ 刘基
đời Minh, gồm 18 thiên (chương), với 195 tắc, đa phần là ngụ ngôn (181 tắc).
Nhìn từ nội dung, trong Úc Li Tử
không ít ngụ ngôn ẩn dụ về tình hình chính trị và xã hội cuối đời Nguyên, nói
lên những điều không tốt của thế sự lúc bấy giờ, phúng thích nhà cầm quyền xa
lánh người hiền tin dùng bọn gian nịnh, bổ dụng bà con thân thích. Còn có không
ít những tắc ngụ ngôn nhắm vào sự lạc hậu ngu muội tương đối điển hình, phẩm hạnh
thấp kém và hiện tượng nhân luân không hợp của xã hội cuối đời Nguyên. Đồng thời
với việc châm biếm khuyên răn, tác phẩm còn vạch rõ thái độ nhân sinh chính
xác, cho người đọc sự gợi mở và giáo dục sâu sắc. Có tắc báo cho người đời
không nên mất cảnh giác với kẻ địch, có tắc cảnh báo không nên mê tín, cũng có
tắc khuyên răn chớ tự cao tự đại, xử lí chính vụ phải nắm được mấu chốt của vấn
đề. Toàn sách đề tài phong phú, ngôn ngữ sắc bén, ngụ ý sâu xa. So với những trứ
thuật khác của Lưu Cơ, Úc Li Tử càng
phản ánh nhiều triết học quan, chính trị quan, kinh tế quan, đạo đức quan, nhân
tài quan của ông cùng với thành tựu văn học. Nó cũng phản ánh chủ trương an
bang định quốc của ông.
Tắc này ở thiên Thận vi.
Lưu Cơ 刘基 (1311
– 1375): tự Bá Ôn 伯温, người làng
Khi mất
ông có tên thuỵ là Văn Thành 文成
Nguồn http://www.baike.com/wiki
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 16/3/2025
Nguồn
ÚC LI TỬ
郁离子
Tác giả: Lưu Cơ 刘基
Dịch chú: Mộc Tử 木子
Thượng Hải – Học Lâm xuất bản xã, 2002.