Dịch thuật: Tiểu nhân đắc chí, bất khả nhất thế (Úc Li Tử)

 

小人得志 不可一世

    郁离子曰:“小人其犹膏 ⁽¹⁾乎? 观其皎而泽,莹而媚,若可亲也. 忽然染之則腻,不可濯 ⁽²⁾矣. 故小人之未得志也,尾尾焉 ⁽³⁾;一朝而得声也,岸岸焉 ⁽⁴⁾. 尾尾以求之,岸岸以居之,见于声,形于色,欲人之知也如弗及.是故群子疾夫尾尾者.”

                          (郁離子 - 慎微)

TIỂU NHÂN ĐẮC CHÍ   BẤT KHẢ NHẤT THẾ

          Úc Li Tử viết: “Tiểu nhân kì do cao ⁽¹⁾ hồ? quan kì kiểu nhi trạch, oánh nhi mị, nhược khả thân dã. Hốt nhiên nhiễm chi tắc nhị, bất khả trạc ⁽²⁾ hĩ. Cố tiểu nhân chi vị đắc chí dã, vĩ vĩ yên ⁽³⁾; nhất triêu nhi đắc thanh dã, ngạn ngạn yên ⁽⁴⁾. Vĩ vĩ dĩ cầu chi, ngạn ngạn dĩ cư chi, hiện vu thanh, hình vu sắc, dục nhân chi tri dã như phất cập. Thị cố quần tử tật phù vĩ vĩ giả.”

                                                                         (Úc Li Tử - Thận vi)

          TIỂU NHÂN ĐẮC CHÍ   KHÔNG THỂ ĐƯỢC MỘT ĐỜI

          Úc Li Tử nói rằng: “Bọn tiểu nhân há chẳng giống như dầu mỡ sao? Nhìn bề ngoài trắng trẻo bóng láng, tươi mượt khiến người ta ưa thích, dung mạo như dễ gần vậy. Bỗng nhiên bị họ quẹt dính thì cả người vấy bẩn, không  thể rửa sạch. Cho nên bọn tiểu nhân lúc chúng chưa  đắc chí, thì ở phía sau người ta cụp đuôi cầu xin thương hại, một khi đắc chí thì ở phía sau người ta cong đuôi lên ngạo mạn. Cụp đuôi xuống để cầu xin, cong đuôi lên mà ngạo mạn, nó hiện ra ở chỗ người ta nghe được ở thanh âm, thấy được ở thần sắc, bọn họ muốn cho mọi người biết rằng người khác chẳng bằng như họ. Cho nên bậc quân tử căm ghét hạng tiểu nhân cụp đuôi này.”

Chú giải

1-Cao 膏: dầu mỡ.

2-Trạc 濯: tẩy rửa.

3-Vĩ vĩ yên 尾尾焉: dáng đuôi cụp xuống.

4-Ngạn ngạn yên 岸岸焉: dáng vẻ ngạo mạn.

Lời bình

          Tiểu nhân đắc chí, không thể được một đời. Đối với hạng người cụp đuôi ở phía sau người khác, chỉ biết a dua xu nịnh, vẫy đuôi cầu xin sự thương hại, mọi người cần phải đề phòng, không để cho chúng thực hiện âm mưu của chúng. Bọn nô tài một khi đắc chí trở mình trở thành chủ nhân, lập tức sẽ thay đổi mồm mép khiến mọi người căm ghét.

 Chú của người dịch

Úc Li Tử 郁離子: là tác phẩm của Lưu Cơ 刘基 đời Minh, gồm 18 thiên (chương), với 195 tắc, đa phần là ngụ ngôn (181 tắc). Nhìn từ nội dung, trong Úc Li Tử không ít ngụ ngôn ẩn dụ về tình hình chính trị và xã hội cuối đời Nguyên, nói lên những điều không tốt của thế sự lúc bấy giờ, phúng thích nhà cầm quyền xa lánh người hiền tin dùng bọn gian nịnh, bổ dụng bà con thân thích. Còn có không ít những tắc ngụ ngôn nhắm vào sự lạc hậu ngu muội tương đối điển hình, phẩm hạnh thấp kém và hiện tượng nhân luân không hợp của xã hội cuối đời Nguyên. Đồng thời với việc châm biếm khuyên răn, tác phẩm còn vạch rõ thái độ nhân sinh chính xác, cho người đọc sự gợi mở và giáo dục sâu sắc. Có tắc báo cho người đời không nên mất cảnh giác với kẻ địch, có tắc cảnh báo không nên mê tín, cũng có tắc khuyên răn chớ tự cao tự đại, xử lí chính vụ phải nắm được mấu chốt của vấn đề. Toàn sách đề tài phong phú, ngôn ngữ sắc bén, ngụ ý sâu xa. So với những trứ thuật khác của Lưu Cơ, Úc Li Tử càng phản ánh nhiều triết học quan, chính trị quan, kinh tế quan, đạo đức quan, nhân tài quan của ông cùng với thành tựu văn học. Nó cũng phản ánh chủ trương an bang định quốc của ông.

          Tắc này ở thiên Thận vi.

Lưu Cơ 刘基 (1311 – 1375): tự Bá Ôn 伯温, người làng Nam Điền 南田 huyện Thanh Điền 青田 (nay là huyện Văn Thành 文成tỉnh Triết Giang 浙江). Ông là nhà mưu lược quân sự, nhà chính trị và là nhà thơ cuối đời Nguyên đầu đời Minh, thông kinh sử, hiểu thiên văn, tinh binh pháp. Lưu Cơ phò tá Chu Nguyên Chương 朱元璋 hoàn thành nghiệp đế, khai sáng triều Minh, đồng thời ra sức gìn giữ sự ổn định quốc gian nhân đó mà nổi danh khắp thiên hạ. Lưu Cơ được người đời sau xem như Chư Cát lượng 诸葛亮.

          Khi mất ông có tên thuỵ là Văn Thành 文成

          Nguồn http://www.baike.com/wiki

                                                                        Huỳnh Chương Hưng

                                                                        Quy Nhơn 16/3/2025

Nguồn

ÚC LI TỬ

郁离子

Tác giả: Lưu Cơ 刘基

Dịch chú: Mộc Tử 木子

Thượng Hải – Học Lâm xuất bản xã, 2002.