Dịch thuật: Thưởng phạt phân minh (Thông giám giai thoại)

 

赏罚分明

            齐威王召即墨大夫, 语之曰: “自子 ⁽¹⁾ 之居即墨也, 毀言日至. 然吾使人视即墨, 田野辟, 人民给 ⁽²⁾ 官无事, 东方以宁; 是子不事吾左右以求助也!” 封之万家. 召阿大夫, 语之曰: “自子守阿, 誉言日至. 吾使人视阿, 田野不辟, 人民贫馁 ⁽³⁾. 昔日赵攻鄄, 子不救; 卫取薛陵, 子不知; 是子厚币 ⁽⁴⁾ 事吾左右以求誉也!” 是日, 烹 ⁽⁵⁾ 阿大夫及左右尝誉者. 于是群臣耸惧 ⁽⁶⁾, 莫敢饰诈, 务尽其情. 齐国大治, 强于天下.

                                                                              (周纪一 - 烈王六年)

Phiên âm

 THƯỞNG PHẠT PHÂN MINH

          Tề Uy Vương triệu Tức Mặc Đại phu, ngứ chi viết: “Tự tử ⁽¹⁾ chi cư Tức Mặc dã, huỷ ngôn nhật chí. Nhiên ngô sử nhân thị Tức Mặc, điền dã tịch, nhân dân cấp ⁽²⁾, quan vô sự, đông phương dĩ ninh; thị tử bất sự ngô tả hữu dĩ cầu trợ dã!” Phong chi vạn gia. Triệu A Đại phu, ngứ chi viết: “Tự tử thủ A, dự ngôn nhật chí. Ngô sử nhân thị A, điền dã bất tịch, nhân dân bần nỗi ⁽³⁾. Tích nhật Triệu công Quyên, tử bất cứu; Vệ thủ Tiết Lăng, tử bất tri; thị tử dĩ hậu tệ ⁽⁴⁾ sự ngô tả hữu dĩ cầu dự dã!” Thị nhật, phanh ⁽⁵⁾ A Đại phu cập tả hữu thường dự giả. Vu thị quần thần tủng cụ ⁽⁶⁾, mạc cảm sức trá, vụ tận kì tình, Tề quốc đại trị, cường vu thiên hạ.

                                         (Chu kỉ nhất – Liệt Vương lục niên)

Chú thích

          Nước Tề trở thành một cường quốc trong thất hùng thời Chiến Quốc, điều đó không thể tách rời với Tề Uy Vương 齐威王 (họ Điền 田 tên Nhân Tề 因齐) hiền minh. Ông ra sức trị nước, thưởng phạt phân minh, từ sự kiện này có thể thấy được dấu vết. Đại bộ phận cương vực nước Tề ở trong tỉnh Sơn Đông 山东hiện nay, cho nên trong đoạn văn có nhắc đến các địa danh như Tức Mặc 即墨, A 阿 (Đông A 东阿), Quyên 鄄 (Quyên thành 鄄城), tất cả đều ở trong tỉnh Sơn Đông. Đây là sự việc xảy ra vào năm 370 trước công nguyên.

1-Tử 子: từ tôn xưng đàn ông thời cổ, hiện tại được dịch là “您”

2-Cấp 给: y thực đầy đủ, dư dả

3-Nỗi 馁: đói

4-Hậu tệ 厚币: lễ vật rất nhiều.

5-Phanh 烹: một loại trọng hình thời cổ, đem tội phạm bỏ vào nồi nấu lên.

6-Tủng cụ 耸惧: vô cùng sợ hãi, sợ đến mức hai đầu vai nhô lên.

Dịch nghĩa

THƯỞNG PHẠT PHÂN MINH

          Tề Uy Vương triệu Tức Mặc Đại phu đến, nói với ông ấy rằng: “Từ lúc phái ông đến trị lí vùng Tức Mặc, hàng ngày đều truyền đến những lời huỷ báng về ông. Nhưng ta phái người đến Tức Mặc điều tra, thấy ruộng đồng được khai khẩn, người dân sống một cuộc sống no đủ, chính sự giảm bớt, vùng đất phía đông yên ổn, điều đó nói rõ ông làm việc rất trung thực nề nếp, không cần tả hữu của ta tuyên dương thành tích.” Thế là để khích lệ ông, thưởng cho ông ta phong địa 1 vạn hộ. Tề Uy Vương lại triệu kiến Đông A Đại phu, nói với ông ấy rằng: “Từ lúc phái ông đến trị lí vùng Đông A, hàng ngày đều truyền đến những lời khen tặng về ông. Ta phái người đến Đông A điều tra, thấy đồng ruộng bỏ hoang, cuộc sống của người dân nghèo đói. Ngày trước nước Triệu Tấn công Quyên thành, ông không đi cứu viện, nước Vệ xâm chiếm Tiết Lăng, ông cũng không hay, ông dùng lễ vật hậu hĩ hối lộ tả hữu của ta tuyên dương thay cho ông để ông được tiếng khen!” Ngay hôm đó, cho bắt Đông A đại phu cùng bọn tả hữu từng ca tụng ông ta đem xử tử trọng hình. Quần thần chấn động sợ hãi, không dám xảo ngôn khi trá, làm việc hết sức tận tình, từ đó chính trị nước Tề thịnh trị, ngày càng hùng mạnh trong thiên hạ.

Huỳnh Chương Hưng

Quy Nhơn 20/3/2025 

Nguồn

THÔNG GIÁM GIAI THOẠI

通鉴佳话

Biên soạn: Vương Vận Sinh 王运生

Dịch: Vương Sằn 王兟

Bắc Kinh: Văn vật xuất bản xã, 2013.