Sáng tác: Xú nô nhi - Nhất sinh thiếu tráng niên hoa mĩ (HCH)

 

醜奴兒

一生少壯年華美

筆硯當窻

筆硯當窻

起舞鷄鳴志萬重

椿萱在上雙肩老

膝下休忘

膝下休忘

體樂心安歲月同

XÚ NÔ NHI

Nhất sinh thiếu tráng niên hoa mĩ

Bút nghiễn đương song

Bút nghiễn đương song

Khởi vũ kê minh chí vạn trùng 

Xuân huyên tại thượng song kiên lão

Tất hạ hưu vong

Tất hạ hưu vong

Thể lạc tâm an tuế nguyệt đồng

Huỳnh Chương Hưng

Quy Nhơn 26/01/2025 

Khởi vũ kê minh 起舞鷄鳴: tức “Văn kê khởi vũ” 聞鷄起舞 nghe gà gáy dậy luyện kiếm. Cũng nói là “Kê minh khởi vũ” 鷄鳴起舞. Điển xuất từ “Tấn thư – Tổ Địch truyện” 晋书 - 祖逖传:

          Tổ Địch 祖逖, tự Sĩ Trĩ 士稚, người huyện Tù Phạm Dương 范阳 (nay là huyện Lai Thuỷ 涞水 Hà Bắc 河北). Từ nhỏ ông đã có tính cách rộng rãi phóng khoáng, coi nhẹ tài vật, coi trọng việc nghĩa, thường phân phát gạo vải cứu giúp người nghèo, được mọi người kính trọng. Về sau ông phấn phát đọc sách, thông kim bác cổ.

          Tổ Địch kết bạn với Lưu Côn 刘琨, tính tình hai người hợp nhau. Lưu Côn tự Việt Thạch 越石, người Nguỵ Xương 魏昌Trung Sơn 中山 (nay là huyện Vô Cực 无极 Hà Bắc 河北), từ nhỏ đã có chí lớn. Tổ Địch và Lưu Côn lúc trẻ cùng làm “Tư Châu chủ bạ” 司州主簿, ở cùng nhau, lại cùng nuôi chí lớn. Ngày nọ vào lúc nửa đêm, nghe tiếng gà gáy, Tổ Địch giục Lưu Côn thức dậy luyện kiếm. Sau này cả hai đều là danh tướng thời Đông Tấn.

          Từ câu chuyện trên, thành ngữ Trung Quốc có câu “Văn kê khời vũ” hoặc “Kê minh khởi vũ” dùng để ví người nuôi chí lớn.

https://baike.baidu.com/item/%E9%97%BB%E9%B8%A1%E8%B5%B7%E8%88%9E/2395019

Xuân huyên 椿萱: tức cha mẹ.

Xuân 椿: tức cây Đại xuân, theo truyền thuyết cổ đại là cây sống rất lâu. Trong Trang tử - Tiêu dao du 庄子 - 逍遥游 có câu:

          Thượng cổ hữu đại xuân giả, dĩ bát thiên tuế vi xuân, bát thiên tuế vi thu, thử đại niên dã.

          上古有大椿者以八千岁为春八千岁为秋此大年也.

          (Thời thượng cổ có cây đại xuân, lấy 8000 năm làm một mùa xuân, 8000 năm làm một mùa thu, ấy là trường thọ)

          Người xưa bèn lấy cây Đại xuân để ví cho cha, mong cha sống lâu như thế. Về sau, khi chúc thọ người nam, đều tôn xưng họ là “xuân thọ” 椿寿. Trong Luận ngữ 论语 có nói, con của Khổng Tử 孔子 là Khổng Lí 孔鲤 vì sợ làm

phiền cha đang suy nghĩ vấn đề, nên đã “xu đình nhi quá” 趋庭而过 (rảo bước qua trong sân). Nhân đó người xưa bèn đem chữ “xuân” 椿 hợp lại với chữ “đình”  thành “xuân đình” 椿庭, để gọi cha.

https://baike.baidu.com/item/%E6%A4%BF%E8%90%B1

Huyên : tên một loại cỏ. Biệt danh của cỏ huyên rất nhiều, như: kim châm 金针, vong ưu thảo 忘忧草, nghi nam thảo 宜男草, liệu sầu 疗愁, tử huyên 紫萱 , lộc tiễn 鹿箭, hoàng hoa thái 黄花菜 .... Ta gọi loại hoa này là “hoa hiên”. Theo truyền thuyết cỏ huyên là loại cỏ khiến người ta có thể quên đi lo âu phiền muộn. Trong Hán văn, 萱草 cũng được viết là 谖草 (huyên) có nghĩa là “quên”. Ghi chép sớm nhất về cỏ huyên được thấy ở bài thơBá hề 伯兮phần Vệ phong 卫风  trong Kinh thi. Bối có nghĩa là bắc đường 北堂tức nhà phía bắc. Bắc đường đại biểu cho mẹ. Do vì cỏ huyên là loại cỏ có thể làm cho người ta quên đi ưu sầu, nên thời cổ, khi người con chuẩn bị đi xa, thường trồng cỏ huyên ở nhà phía bắc, hi vọng mẹ sẽ giảm bớt nỗi nhớ thương, quên đi ưu sầu.

          Trong Thi kinh – Vệ phong – Bá hề 詩經 - 衛風 - 伯兮có câu:

Yên đắc huyên thảo

Ngôn thụ chi bối.

焉得諼草

言樹之背

(Làm sao có được cây cỏ huyên

Trồng nó ở nhà phía bắc)

Song kiên 雙肩: hai vai.

Tất hạ 膝下: dưới gối. Con cái lúc còn nhỏ thường ở dưới gối của cha mẹ. Đối với cha mẹ, lúc nào mình cũng xem mình như còn nhỏ. “Tất hạ” trở thành từ tôn xưng cha mẹ, như xưng hoàng đế là “bệ hạ” 陛下, xưng quan viên là “các hạ” 阁下, xưng bằng hữu là “túc hạ” 足下. “Tất hạ” điển xuất từ thiên Thánh trị 圣治 trong Hiếu kinh 孝经:

          Cố thân sinh chi tất hạ, dĩ dưỡng phụ mẫu viết nghiêm.

          故亲生之膝下以养父母曰严

          (Cho nên con cái ở dưới gối cha mẹ, lấy việc phụng dưỡng cha mẹ làm điều tôn kính.)

https://baike.baidu.com/item/%E8%86%9D%E4%B8%8B

          Thành ngữ “Tất hạ thừa hoan” 膝下承歡ý nói hết lòng phụng dưỡng cha mẹ.

Hưu : chớ, đừng.

Tạm dịch

Đời người, lúc thiếu niên tráng niên là những tháng ngày tươi đẹp.

Bút nghiên bên cửa sổ,

Bút nghiên bên cửa sổ.

Nuôi chí lớn đến muôn trùng.

Cha mẹ nhà trên đôi vai đã lão.

Làm con dưới gối chớ quên,

Làm con dưới gối chớ quên.

Hãy làm cho cha mẹ sống vui cùng năm tháng.

Previous Post Next Post