人太察则无谋
善化不足, 恶化有余.
水至清则无鱼, 人太察则无谋.
知 (1)者减半, 愚者全无.
(清.周希陶: 增广贤文)
Phiên âm
NHÂN
THÁI SÁT TẮC VÔ MƯU
Thiện hoa bất
túc, ác hoá hữu dư.
Thuỷ chí thanh
tắc vô ngư, nhân thái sát tắc vô mưu.
Trí (1)
giả giảm bán, ngu giả toàn vô.
(Thanh . Chu Hi Đào: Tăng quảng hiền văn)
Chú thích
1-Chữ 知 (tri) thông với chữ 智 (trí)
Dịch nghĩa
NGƯỜI QUÁ XÉT NÉT SẼ KHÔNG CÓ MƯU TRÍ
Nếu tính thiện cảm hoá bạn không đủ, thì tính ác sẽ
cảm hoá bạn quá dư.
Nước
quá trong sẽ không có cá, người quá xét nét sẽ không có mưu trí.
Người trí trên thế gian nếu giảm bớt một nửa, thì kẻ ngu cũng sẽ không còn.
Phân tích và
bình luận
Nho gia chú trọng trung dung, đạo
trung dung cũng là chuẩn tắc làm người mà người Trung Quốc xưa nay tuân theo, nó
đã mọc rễ sâu trong tư tưởng của người Trung Quốc, trở thành một định thức tư
duy. Phàm sự việc không thể đi đến chỗ cực đoan, tuyệt đối hoá, bất luận là giới
tự nhiên hay là xã hội nhân loại cũng đều như thế. Nếu thái quá sẽ bất cập, ví
dụ một thứ nào đó một khi thái quá, thì nó sẽ hướng đến chỗ tương phản mà phát
triển.
“Thiện hoá bất túc, ác hoá hữu dư”, thân
tâm nếu không được thiện lương cảm hoá, thì tà ác tất sẽ nhân chỗ trống đó mà
thâm nhập, không tiếp nhận thiện ý, rất dễ đi đến con đường tà.
Đương nhiên, làm người cũng không thể yêu cầu hoàn mĩ thái quá, điều mà gọi là “kim vô túc xích, nhân vô hoàn nhân” 金无足赤, 人无完人 (không có vàng nào là thuần rặt là vàng, không có người nào là thập toàn thập mĩ), nếu đối với người, đối với mình quá hà khắc, thì sẽ mất đi rất nhiều bạn bè bên cạnh, bởi vì không có người nào là hoàn mĩ, không có khuyết điểm. Nếu một người mà không thể dung nạp khuyết điểm của người khác, thì sẽ mang đến áp lực cho tâm lí và hành vi của người khác, người mà quá hà khắc thì bên cạnh sẽ không có bạn bè. Nhân đó, làm người thanh tĩnh, xem xét kĩ tuy là tốt, nhưng cũng cần phải dung nạp lượng tài năng của người khác để cuộc sống được hài hoà mĩ mãn.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/6/2024
Nguồn
TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN
增广贤文
Thanh . Chu Hi Đào 周希陶 tu đính
Nam Kinh: Giang Tô Phụng Hoàng mĩ
thuật xuất bản xã. 2015