CÁCH ĐẶT TÊN VÀ BIỆT HIỆU CỦA RƯỢU
(kì 4)
THIÊN LỘC, XUÂN, BÔI TRUNG VẬT, HỒ TRUNG
VẬT
天祿 春 杯中物 壶中物
Thiên lộc 天祿
Trong Hán thư – Thực hoá chí 汉书 -
食货志có nói:
Tửu giả thiên chi mĩ lộc, đế vương sở dĩ di dưỡng thiên
hạ, hưởng tự kì phúc, phù suy dưỡng tật.
酒者天之美祿, 帝王所以頣养天下, 享祀祈福, 扶衰养疾.
(Rượu là mĩ lộc mà trời ban cho, đế vương dùng nó để bảo hộ
thiên hạ, tế tự quỷ thần cầu được phước. giúp đỡ và nuôi nấng những kẻ yếu đuối
bệnh tật)
Trong nhiều truyền thuyết cổ đại gọi rượu là kiệt tác của
trời. Cuối đời Tuỳ, kẻ cát cứ địa phương Vương Thế Sung 王世充tự lập
xưng đế, quốc hiệu Trịnh 郑, ông nói với các bề tôi rằng:
Tửu năng phụ hoà khí, nghi
phong Thiên Lộc Đại phu.
酒能辅和气, 宜封天祿大夫
(Rượu có thể giúp hoà khí, nên phong là Thiên Lộc Đại Phu)
Xuân 春
Sớm trong Thi kinh – Bân phong – Thất nguyệt 诗經 -
豳风 - 七月gọi rượu là “xuân” 春:
Thập nguyệt hoạch đạo
Vi thử xuân tửu
Dĩ giới mi thọ
十月获稻
为此春酒
以介眉寿
(Tháng mười thu hoạch lúa
Ủ thành xuân tửu thơm ngon
Để cầu chủ nhân trường thọ)
Tư Không Đồ司空图trong Thi phẩm – Điển nhã 诗品 -
典雅có câu:
Ngọc hồ mãi xuân
Thưởng vũ mao ốc
玉壶买春
赏雨茆屋
(Lấy bình ngọc mua rượu
Nơi gian nhà cỏ thưởng thức mưa
rơi)
Đỗ Phủ 杜甫trong bài Bạt muộn 拔闷có
câu:
Văn đạo Vân An Khúc mễ xuân
Tài khuynh nhất trản tức huân
nhân
闻道云安曲米春
才傾一盏即醺人
(Nghe nói rượu Khúc mễ xuân ở
Vân An
Vừa mới nghiên chén đã khiến
người say)
Tô Thức 苏轼trong Động Đình Xuân sắc 洞庭春色:
Kim niên Động Đình Xuân
Ngọc sắc nghi phi tửu
今年洞庭春
玉色疑非酒
(Động Đình xuân năm nay
Sắc như ngọc nghi không phải
rượu)
Có 2 nguyên nhân rượu được gọi là “xuân” 春:
-Rượu
đa phần được ủ vào mùa đông, sang mùa xuân thì rượu ủ đã chín., người ta thường
gọi rượu là “xuân tửu” 春酒.
-Từ sau thời Nguỵ Tấn, xuất hiện một loại men để làm xuân tửu.
Thế là loại rượu do xuân tửu khúc ủ thành đương nhiên được gọi là “xuân tửu” 春酒.
Xuân đứng đầu trong bốn mùa, lại đại biểu cho sự phồn vinh, ấm áp khiến mọi người vô cùng chuộng, đến đời Tuỳ Đường, người ta càng thích gọi rượu là “xuân” 春, gọi li rượu là “xuân bôi” 春杯, bàn ăn gọi là “xuân đài” 春台, càng có nhiều loại rượu nổi tiếng dùng “xuân” 春để đặt tên, như: Ngọc Hồ Xuân 玉壶春, Kiếm Nam Xuân 剑南春, Bồng Lai Xuân 蓬莱春, Lê Hoa Xuân 梨花春, Động Đình Xuân 洞庭春, Vũ Lăng Xuân 武陵春.
Bôi trung vật
杯中物, hồ trung vật 壶中物
Biệt xưng này rất dễ lí giải, đều nhân vì rượu đựng trong li
lớn, hoặc trong bình mà có tên như thế. Đào Tiềm 陶潜trong bài Trách tử 责子viết
rằng:
Thiên vận cẩu như thử
Thả tiến bôi trung vật
天运苟如此
且进杯中物
(Mệnh trời nếu đã như thế
Thì tạm uống chén rượu)
Đỗ Phủ 杜甫trong Hí đề kí thướng Hán Trung Vương 戏题寄上汉中王:
Nhẫn đoạn bôi trung vật
Miên (1) khán toạ
hữu minh
忍断杯中物
眠看座右铭
(Nhẫn dứt rượu trong li
Chỉ thấy bài minh bên phải
chỗ ngồi)
Và Trương Hỗ 张祜trong bài Đề Thướng Nhiêu đình 题上饶亭:
Duy thị hồ trung vật
Ưu lai thả tự châm
唯是壶中物
忧来且自斟
(Chỉ có rượu trong bình
Ưu phiền đến thì tự rót uống)
Chú của người
dịch
1-
Theo tài liệu trên mạng, ở đây là chữ “chỉ” 衹, không phải chữ “miên” 眠
https://www.gushiju.net/ju/136711
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/01/2024
Nguồn
TỬU TỤC
酒俗
Tác giả: Từ Cẩn 徐谨
Thiên Tân: Thiên Tân nhân dân xuất bản xã, 2012.