ĐÔNG CHÍ
Đông chí 冬至là tiết nhật truyền thống của
Trung Quốc, cũng là tiết khí vô cùng trọng yếu trong âm lịch. Hiện tại, không ít
địa phương ở Trung Quốc vẫn còn tập tục ăn Đông Chí.
Đông chí tục xưng là “Đông tiết” 冬节, “Trường chí tiết” 長至节, “Á
tuế” 亚岁. Sớm vào thời Xuân Thu trước đây hơn 2500 năm, Đông chí đã được Trung Quốc
dùng “thổ khuê” 土圭để đo và xác định bóng mặt trời, là một trong 24 tiết khí được chế định sớm
nhất, thời gian là vào ngày 22 hoặc 23 tháng 12 dương lịch hàng năm.
Trung Quốc cổ đại tương đối coi trọng Đông chí, từng có câu
“Đông chí đại như niên” 冬至大如年, hơn nữa còn có tập tục ăn
mừng Đông chí. Ăn Đông chí khởi nguồn từ đời Hán, kéo dài cho đến hiện nay. Trải
qua mấy ngàn năm phát triển, Đông chí đã hình thành văn hoá “tiết lệnh thực” 节令食độc đáo.
Rất nhiều địa phương lấy vằn thắn, sủi cảo, chè ỷ, cháo đậu đỏ, bánh nếp làm thực
phẩm ăn tết. Một số vùng ở phương bắc còn lưu truyền truyền thuyết ngày Đông chí
mà không ăn sủi cảo sẽ bị cái lạnh làm cho rụng tai. Danh mục “Đông chí á tuế yến”
冬至亚岁宴tương đối thịnh hành trước đây
rất nhiều, như “ngật Đông chí nhục” 吃冬至肉, “hiến Đông chí bàn” 献冬至盘, “cung
Đông chí đoàn” 供冬至团, “hồn đồn bái đông” 馄饨拜冬…
Một phong tục tương đối phổ biến vào ngày Đông chí là ăn vằn
thắn (hồn đồn 馄饨). Thời Nam Tống, người Lâm An 临安ăn vằn thắn vào ngày Đông chí, khởi đầu là để
tế tự tổ tiên, sau mới dần thịnh hành. Trong dân gian hãy còn nói “Đông chí hồn
đồn, Hạ chí miến” 冬至馄饨夏至面 (ngày Đông chí thì ăn vằn thắn, ngày Hạ chí thì ăn mì
sợi), ý nghĩa là vào ngày Đông chí nên ăn vằn thắn. Tên gọi của vằn thắn thì có
nhiều, phương bắc của vùng Giang Chiết 江浙, một số lớn địa phương gọi
là “hồn đồn” 馄饨, Quảng Đông 广东gọi là “vân thôn” 云吞, Hồ Bắc 湖北gọi là “bao miến” 包面, Giang
Tây 江西gọi là “thanh thang” 清汤, Tứ Xuyên 四川 gọi là “sao tử” 抄子, Tân
Cương 新疆 gọi là “khúc khúc” 曲曲v.v… Còn có một tập tục khác vào ngày Đông chí
đó là ăn chè ỷ (thang viên 汤圓), tập tục này càng thịnh hành ở Giang Nam. “Thang
viên” là món phải có vào ngày Đông chí. Đông chí ăn “thang viên” còn gọi là “Đông
chí đoàn” 冬至团, dân gian có cách nói “ngật liễu thang viên đại nhất tuế” 吃了汤圓大一岁 (ăn chè ỷ
là lớn thêm một tuổi). Không ít nơi ở phương bắc vào ngày Đông chí có tập tục ăn
thịt chó và thịt dê. Nhân vì sau khi qua Đông chí, khí trời tiến vào thời kì lạnh
nhất trong năm, Trung y cho rằng, thịt chó thịt dê đều có công hiệu bồi bổ cơ
thể, cho nên trong dân gian đến nay vẫn có tập tục tẩm bổ vào ngày Đông chí.
Khu vực Đài Loan thì lưu truyền truyền thống vào ngày Đông chí dùng bánh 9 tầng
để tế tổ. Người ta dùng bột nếp nặn thành hình gà, vịt, rùa, heo, trâu, dê những
con vật tượng trưng cát tương, như ý, phúc lộc, sau đó hấp lên đem tế tổ, để bày
tỏ lòng tưởng nhớ đến tổ tông.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 22/12/2023
Tiết Đông chí, Quý Mão
Nguồn
BẤT KHẢ BẤT TRI ĐÍCH 3000 CÁ VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
不可不知的3000个文化常识
Biên soạn: Tinh Hán 星汉