萬里春
南柯夢斷
顛倒沉浮世亂
俗人多
忘八添多
國家之禍患
諂奸時為伴
城狐社鼠民遭難
又荒年
背井離鄉
使神人俱怨
VẠN LÍ XUÂN
Nam kha mộng đoạn
Điên đảo trầm phù
thế loạn
Tục nhân đa
Vong bát thiêm đa
Quốc gia chi hoạ
hoạn
Siểm gian thời vi
bạn
Thành hồ xã thử
dân tao nạn
Hựu hoang niên
Bối tỉnh li hương
Sử thần nhân câu oán
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/11/2023
Nam
Kha 南柯: Điển xuất từ thành ngữ Nam Kha
nhất mộng 南柯一夢.
Theo
Nam kha Thái thú truyện 南柯太首傳của Lí Công Tá 李公佐đời Đường:
Thời
Đường có một người tên Thuần Vu Phần 淳于棼, cư trú tại phía đông quận Quảng Lăng 廣陵. Phía nam của nhà có một cây
hoè cổ vừa cao vừa lớn, cành lá sum suê, phủ đầy bóng mát trên mặt đất.
Ngày
nọ, Thuần Vu Phần cùng bạn bè hóng mát dưới cây hoè, rượu uống đến say. Trời tối
bạn bè ra về, riêng Thuần Vu Phần nằm dưới gốc cây, mơ mơ hồ hố đi vào giấc mộng.
Trong mộng thấy có người mặc áo tía dẫn ông đến nước Đại Hoè An 大槐安tiếp kiến quốc vương. Quốc Vương
bèn gả công chúa, còn phong ông làm Nam Kha Thái thú 南柯太首. Ông cùng vợ sinh được hai người
con, hưởng tận vinh hoa phú quý hơn 20 năm.
Một
năm nọ, quân địch đến xâm phạm biên cương, quân của Đại Hoè An quốc nhiều lần bị
đánh bại. Tể tướng liền tiến cử Thuần Vu Phần đem binh nghinh chiến. Nhưng vì
Thuần Vu Phần không biết binh pháp, trận chiến đại bại, suýt bị bắt làm tù
binh. Hoàng đế chấn kinh, bãi truất chức vụ của ông, cho về quê.
Thuần
Vu Phần tỉnh mộng, nhìn thấy trên cây hoè có một tổ kiến lớn, mới biết rằng Nam
Kha quận chẳng qua là cành cây hoè ở phía nam.
Người
đời sau căn cứ vào câu chuyện này khái quát nên thành ngữ “Nam Kha nhất mộng” 南柯一夢 để ví cuộc đời như giấc mộng,
vinh hoa phú quý vô thường.
https://www.epochtimes.com/b5/12/5/11/n3587088.htm
Thành hồ xã thử 城狐社鼠: Thành ngữ “Thành hồ xã thử” 城狐社鼠chỉ hạng tiểu nhân dựa vào quyền thế làm điều ác, trong nhất thời khó mà tiêu diệt chúng được.
Thành hồ 城狐: cáo trong thành.
Trong
Thuyết uyển 說苑
của Lưu Hướng 劉向có đoạn:
Phàm loài cáo, là loài bị người đánh; loài
chuột, là loài bị người hun khói. Nhưng thần chưa từng nghe qua cáo bị đánh,
chuột bị hun khói. Vì sao như thế” Bời vì chúng có chỗ dựa.
Trong
Tấn thư – Tạ Côn truyện 晉書 - 謝輥傳có chép:
Triều
Tấn có Tả tướng quân Vương Đôn 王敦,
viên quan Trưởng sử của ông là Tạ Côn 謝輥, hai
người thường bàn luận việc triều đình. Ngày nọ, Vương Đôn nói với Tạ Côn: “Con
người Lưu Ngỗi 劉隗gian tà làm điều ác,
gây hại cho quốc gia. Ta muốn diệt trừ tên ác nhân bên cạnh quân vương này. Ông
thấy thế nào?”
Tạ
Côn suy nghĩ hồi lâu rồi lắc đầu nói rằng: “Không được. Lưu Ngỗi quả là tên
gian ác, nhưng cũng là loại “thành hồ xã thử”, muốn đào hang cáo để trừ thì sợ
sụp thành, muốn dùng khói để hun chuột hoặc dùng nước để làm ngập hang chuột
thì sợ sập miếu. Nay Lưu Ngỗi giống như cáo trong thành, như chuột trong miếu
xã vậy, y là cận thần tả hữu của quân vương, thế lực rất lớn, lại có quân vương
là chỗ dựa, e là không thể trừ khử.” Vương Đôn nghe qua trong lòng không vui những
cũng đành thôi.
https://www.chinesewords.org/idiom/show-3376.html
Xã thử 社鼠:
chuột miếu Xã (miếu Thổ địa).
Theo Hàn Phi Tử - Ngoại trừ thuyết hữu thượng 韩非子 - 外储说右上.
Tề Hoàn Công hỏi Quản Trọng: “Trị lí đất nước sợ
điều gì nhất? Quản Trọng đáp rằng: “Sợ nhất là xã thử” Hoàn Công lại hỏi: “Sao
sợ nhất lại là xã thử?” Quản Trọng đáp rằng: “ Ngài có thấy vật liệu làm miếu
xã không? Dùng gỗ rồi trét bùn đất lên, chuột xuyên bên trong, khoét hang sống
trong đó. Xông khói thì sợ gỗ cháy, đổ nước thì sợ đất nhão sẽ sụp. Vì thế mà
không diệt được xã thử.”
Vong bát 忘八: quên tám điều, cũng gọi là “vong bát đoan” 忘八端. Đây là từ dùng để mắng những kẻ không có lễ nghĩa liêm sĩ.
Thời cổ, “bát đoan” 八端là chỉ hiếu 孝, đễ 悌, trung 忠, tín 信, lễ 禮, nghĩa 義, liêm 廉, sỉ 恥, đó là 8 điều căn bản để làm người. “Vong bát” là quên 8 điều cơ bản này.
Hoang niên 荒年: năm mất mùa đói kém.
Bối tỉnh li hương 背井離鄉: Vì đói kém phải rời bỏ quê nhà tha phương tứ xứ tìm sinh kế.