Dịch thuật: Họ Lí

 

HỌ LÍ

          Xuất phát từ tính Doanh ,, thuỷ tổ có thể truy ngược lên cháu đời thứ tư của Chuyên Húc Đế 颛顼帝, thủ lĩnh Cao Dao 皋陶của bộ lạc Đông Di. Họ Lí đế vương là quốc tính của triều Đường.

Diễn biến chữ Hán

          “Lí” là chữ hội ý, ở triện văn, bên trên là (mộc), bên dưới là (tử), “tử” là đứa bé, đứa bé ở dưới cây giống như là cây kết trái. Nghĩa gốc của chữ (lí) là cây lí hoặc trái lí, là danh từ của một loại cây, trái của cây gọi là “lí tử” 李子, khi chín có màu vàng hoặc tím hồng, khẩu vị ngọt. Trong Thuyết văn giải tự 说文解字 có nói:

Lí, quả dã

,果也

(Lí là trái)

Tức trái của cây, nghĩa gốc này đến nay vẫn còn dùng.

          Trong Thi kinh – Đại nhã - Ức 诗经 - 大雅 - có một câu rất nổi tiếng:

Đầu ngã dĩ đào, báo chi dĩ lí

投我以桃, 报之以李

(Tặng cho ta trái đào, ta sẽ tặng lại trái lí)

Về sau giản hoá thành thành ngữ “Đầu đào báo lí” 投桃报李, ví bạn bè giao tiếp qua lại hoặc tặng cho nhau đồ vật.

          Trong Sử kí – Lí tướng quân liệt truyện 史记 - 李将军列传 có câu:

Đào lí bất ngôn, hạ tự thành hề

桃李不言, 下自成蹊

(Đào lí không nói gì mà phía dưới thành lối đi)

          Dùng đào lí lẳng lặng kết trái để ví danh tướng Lí Quảng 李广 đầu thời Hán không chuộng hư thanh, con người ông rất thiết thực, phẩm chất cao thượng trung hậu.

Tìm về nguồn cội

          Họ Lí , có nguồn gốc từ tính Doanh . Cháu đời thứ tư của Chuyên Húc Đế 颛顼帝. Thủ lĩnh Cao Dao 皋陶của bộ lạc Đông di là tiên tổ của Lí gia. Đương thời, ông nhậm chức Lí quan 理官 của Nghiêu Đế 尧帝(tương đương như pháp quan hiện nay), lấy (lí) làm họ. Con cháu dời sau của ông là Lí Trưng (Chinh?) 理征 cũng như tổ tiên, cương trực không xu nịnh, nhân vì thẳng thắn can gián mà xúc nộ Trụ Vương 纣王bị giết. Con của Lí Trưng (Chinh?) là Lí Lợi Trinh 李利贞đào thoát đến vùng Hà Nam 河南 hiện nay, nhờ trái cây (đương thời gọi là “mộc tử” 木子) đỡ đói mà sống. Do đó, “chỉ thụ vi tính” 指树为姓 đổi sang họ (lí), định cư tại huyện Khổ (Tân Đường thư – Tông thất thế hệ 新唐书 - 宗室世系). Cho nên huyện Khổ là nơi bắt nguồn của họ Lí, tức nay là trong huyện Lộc Ấp 鹿邑 tỉnh Hà Nam 河南.

          Đời sau của Lí Lợi Trinh là Lão Tử 老子, nhân vì là nhân sĩ họ Lí đầu tiên được ghi chép trong lịch sử, lại thêm địa vị văn hoá lịch sử của ông nên cũng được tôn làm tổ tiên họ Lí.

          Còn có họ lí bắt nguồn từ hoàng gia triều Đường ban cho hoặc tự mạo là họ Lí. Ngoài ra, trong dân tộc thiểu số cũng có họ Lí.

Sự di chuyển phân bố nhân khẩu

1- Thời Tần, đã có người trong tộc Lí dời đến cư trú tại Sơn Tây 山西, Tứ Xuyên 四川. Họ Lí ở vùng Thành Đô 成都 Tứ Xuyên 四川vào thời Tam Quốc rất đông đúc hưng vượng.

2- Thời Tam Quốc, vùng đất cư trú của họ Lí đã mở rộng đến Liêu Ninh 辽宁, Ninh Hạ 宁夏, Giang Tô 江苏, Giang Tây 江西, Hồ Bắc 湖北, Vân Nam 云南 hiện nay.

3- Sau thời Nguỵ Tấn họ Lí cùng với họ Vương , họ Thôi , họ Lô , họ Trịnh được gọi là “trung nguyên ngũ đại quận tính” 中原五大郡姓.

4- Hai đại vọng tộc của họ Lí – Lũng Tây Lí thị 陇西李氏và Triệu Quận Lí thị 赵郡李氏 (theo khảo chứng đều là phát tích ở khu vực huyện Lộc Ấp 鹿邑Nam 河南hiện nay). Đến đời Hán về cơ bản đã hình thành, đồng thời bắt đầu di cư đến các nơi trong toàn quốc.

5- Họ Lí ở Lũng Tây bắt đầu từ đời Đường đã 3 lần dời xuống phía nam, phân tán tại Dự , Mân , Việt … Họ Lí ở Phúc Kiến 福建di cư đến Lưu Cầu 琉球là bắt đầu từ đầu đời Minh. Cuối đời Minh, họ Lí vùng Mân , Việt lần lượt có người di cư đến Đài Loan 台湾.

                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 12/11/2023

Nguồn

HOẠ THUYẾT BÁCH GIA TÍNH

画说百家姓

Ban biên tập: Đồ giải kinh điển 图解经典

Bắc Kinh Liên hợp xuất bản công ti, 2015 

Previous Post Next Post