HÌNH PHẠT
VÀ MỨC ĐỘ HÌNH PHẠT ĐỜI TẦN
(kì 1)
Không nghi ngờ gì, hình pháp là trọng điểm của Tần luật, thế thì đời Tần có những tội danh nào thường thấy? Có cách xử phạt mức độ nào, trong thực tiễn pháp luật đã tích luỹ những nguyên tắc nào? Như thế nào mà cho rằng hiện tượng nhân vì tàn bạo mà nổi tiếng là “bạo Tần” trên đời. Trên thực tế, nhiều nguyên tắc hình pháp và thực tiễn của triều Tần đều có nguồn gốc từ đời trước, Lưỡng Hán tiếp đó và Nguỵ Tấn Nam Bắc triều về tính bạo ngược của hình phạt thậm chí còn hơn cả so với Tần luật. Cũng chính là nói, xã hội cổ đại từ thời Tuỳ Đường trở về trước, nghiêm hình khốc phạt là hiện tượng mang tính lịch sử, là sự bạo ngược mang tính thời đại. Đó là điểm cần phải nhìn thẳng khi chúng ta khảo sát hiện tượng “bạo Tần”.
Tội danh thường thấy
Tội danh mà triều Tần quy định hiện tồn trong văn hiến nhiều
vô số, có đến hơn 200 loại. Chủ yếu thường thấy có mấy loại như sau:
Tội phạm chính trị, như “mưu phản” 谋反, “thao quốc sự bất đạo” 操国事不道, “vi phản vương lệnh tội” 违反王令罪, “hiệp thư” 挟书, “ngẫu ngữ thi thư” 偶语诗书, “dĩ cổ phi kim” 以古非今, “phỉ báng” 诽谤, “yêu ngôn” 妖言, “phương thuật bất nghiệm” 方术不验… Nhân vì loại tội phạm
này nguy đến quyền uy quân chủ và chính quyền phong kiến, cho nên xử hình rất nặng.
Như Thương Ưởng 商鞅vì tội mưu phản mà bị “xa liệt” 车裂; Lí Tư 李斯 cũng vì tội mưu phản “luận
chém ngang lưng ở chợ Hàm Dương 咸阳, còn bị “di tam tộc” 夷三族”. Trước khi Tần thống nhất,
sau khi bình định hai đại tập đoàn Lao Ải 嫪毐và Lã Bất Vi 吕不韦, từng hạ lệnh
Tự kim dĩ lai, thao quốc sự bất đạo như
Lao Ải, Bất Vi giả, tịch kì môn, thị thử!
自今以来, 操国事不道如嫪毐, 不韦者, 籍其门, 视此!
(Từ
nay trở đi, kẻ nào thao túng quốc sự làm những việc vô đạo như Lao Ải, Bất Vi cả
nhà sẽ bị làm nô lệ, hãy xem lấy đó!)
Sau
khi Tần thống nhất, phàm có kẻ “bất tùng vương lệnh” 不从王令hoặc “loạn thượng chế” 乱上制 thì bị “tội tử không tha”. Nghe mệnh lệnh của hoàng đế ban ra
mà không chịu “rời chiếu đứng dậy” cũng bị “phạt 2 bộ khôi giáp”. Thậm chí nếu
tiết lộ hành tung của hoàng đế cũng bị xử tử hình. Như Tần Thuỷ Hoàng nhân vì
nho sinh công kích chế độ quận huyện, ban bố “hiệp thư lệnh” 挟书令, lấy tội danh “ngẫu ngữ thi thư” 偶语诗书 (tụ tập hai người bàn luận
kinh điển Nho gia), “dĩ cổ phi kim” 以古非今 (lấy xưa chê nay) mà
thiêu huỷ thi thư trong thiên hạ, còn lấy tội danh “phỉ báng” 诽谤, “dùng yêu ngôn làm loạn dân đen”, đem Lô Sinh 卢生cùng hơn 400 người khác “chôn sống ở Hàm Dương”.
Đến
thời Tần Nhị Thế 秦二世, lại bịa đặt những tội không đáng có, trừng trị
nho sinh, có nói Trần Thắng khởi sự làm “phản”.
Tội quan lại không làm
tròn chức trách
Như
“phạm lệnh” 犯令, “phế lệnh” 废令, “bất thắng nhậm” 不胜任, “bất trí” 不智, “bất trực” 不直, “bất liêm” 不廉, “”túng tù” 纵囚, “thất hình” 失刑, “thất kì” 失期cùng với “dự địch” 誉敌… đời Tần cứ theo pháp mà
trị, phàm người nào “minh pháp luật lệnh” 明法律令 (làm sáng tỏ luật lệnh)
là “lương lại” 良吏 (quan lại tốt), nếu ngược lại là “ác lại” 恶吏. Quan lại không kịp thời quan sát khu vực mình quản lí để xảy
ra tội phạm, là “bất thắng nhậm” 不胜任, biết mà không dám xử lí
là “bất liêm” 不廉. Quan lại nếu như có gian tình, nhất là tham ô,
sẽ bị trừng trị nghiêm khắc. Tham ô “một tiền” bị khắc chữ lên mặt cho đi làm
“thành đán” 城旦 (đi lao dịch xây trường thành). Tần luật đối với việc quy định
chức trách của quan lại rất rõ ràng chu đáo. Quan lại chủ quản kho lương nếu bị
phát hiện có 3 hoặc 3 hang chuột trở lên, sẽ bị phạt “nhất thuẫn” 一盾 (một cái khiêng). Quan tư pháp nếu có ý làm sai lệch án
tình, sẽ bị phán xử trọng tội là “túng tù” 纵囚 (thả tội phạm), “bất trực”
不直 v.v…
Tội phá hoại trật tự kinh
tế
Như
“nặc điền” 匿田 (giấu ruộng), “nặc hộ” 匿户 (giấu nhân khẩu), “nặc
ngao đồng” 匿敖童 (giấu thanh niên trai tráng), “đạo tỉ phong” 盗徙封 (chuyển dời ranh giới ruộng), “phạp dao” 乏徭 (trốn lao dịch).
Tội
“nặc hộ” 匿户tức ẩn giấu số người trong hộ khẩu, làm ảnh hưởng
đến tô thuế, phạt “nhị giáp” 二甲, những người trong nhóm
và quan lại cơ sở cũng sẽ bị xử làm lao dịch biên cương,
Tội
“đạo tỉ phong” 盗徙封tức lén chuyển dịch tiêu giới ruộng đất. Phàm “đạo
tỉ phong” sẽ được “thục nại” 赎耐(dùng tiền chuộc tội “nại”) (耐 là loại hình phạt sỉ nhục
cho gọt tóc mai và râu của phạm nhân bảo lưu đầu tóc)
Tội “phạp dao” 乏徭tức trốn lao dịch. Đời Tần công trình xây dựng nổi lên, như xây dựng đường sá, trường thành, cung điện lăng tẩm. Những công trình này cần một số lượng lớn lao động. Tần luật quy định, người nào đến tuổi lao dịch mà không khai báo, là “bất hội” 不会 bị đánh 50 roi. Trốn ra ngoài vẫn bị xử hình. Còn như báo gian tuổi, tật bệnh, tìm các cớ để tránh lao dịch, không chỉ bản thân bị xử hình mà quan lại cơ sở cũng phải “thục nại”…… (còn tiếp)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 07/11/2023
Nguyên tác Trung văn
HÌNH PHẠT DỮ LƯỢNG HÌNH
刑罚与量刑
Trong quyển
THỐNG NHẤT VƯƠNG TRIỀU ĐÍCH ĐẢN SINH – TẦN
统一王朝的诞生 - 秦
Chủ biên: “Đồ thuyết Trung Quốc lịch sử”
Trường Xuân - Cát Lâm xuất bản tập đoàn hữu hạn trách nhiệm công ti, 2006