ĐẶNG VŨ
Đặng Vũ 邓禹 (năm 2 – năm 58), tự Trọng Hoa 仲华, Tể tường triều Quang Vũ Đế thời Đông Hán. Ông là vị Tể tướng khai quốc của triều Đông Hán, một trong những hiền tướng. Bệnh mất, hưởng niên 57 tuổi.
Đặng Vũ 邓禹,
người Tân Dã 新野 Nam Dương 南阳 (nay là phía nam Tân Dã 新野 tỉnh Hà
Cuối đời Tân Mãng 新莽 thiên hạ đại loạn, nhiều hào kiệt đã lấy lễ mời ông xuống núi, nhưng ông đều cự tuyệt. Năm 23, tin tức Lưu Tú 刘秀 tiến binh Hà Bắc 河北 lan truyền, Đặng Vũ đã chủ động tại Nghiệp Thành 邺城 đuổi theo Lưu Tú, biểu thị muốn theo Lưu Tú an định thiên hạ. Lưu Tú vô cùng vui mừng, mệnh cho tử hữu tôn xưng ông là “Đặng tướng quân” 邓将军, lại bảo ông ở với mình, thường cùng nhau bàn luận đại sự. Phàm muốn dùng người, Lưu Tú đều nghe theo ý kiến của Đặng Vũ, còn người mà được Đặng Vũ tiến cử cũng rất xứng với chức vụ. Lưu Tú rất tán thưởng tài năng biết người và giỏi dùng người của ông.
Đặng Vũ rất có viễn kiến, Lúc đầu, Lưu Tú đông chinh tây chiến nhưng chỉ công chiếm được một thành Quảng A 广阿 (nay là huyện Nội Khâu 内丘 tỉnh Hà Bắc 河北). Lưu Tú trên thành lâu Quảng A triển khai địa đồ, chỉ vào Quảng A mà than rằng:
- Thiên
hạ có biết bao quận quốc, ta lại chỉ có một thành. Trước đây ông nói ta bình định
thiên hạ không khó, điều đó căn cứ vào đâu?
Đặng Vũ đáp rằng:
- Như
nay thiên hạ đại loạn, bách tính trông ngóng minh quân xuất thế, giống như con
nhỏ mong ngóng mẹ hiền. Từ xưa tới nay, người hưng được vương nghiệp ở chỗ người
ấy có nhân nghĩa, làm lợi cho bách tính hay không, chứ không phải ở chỗ nhất thời
chiếm được đất nhiều hay ít.
Những đó khiến Lưu Tú liên tục gật đầu, vô cùng bội phục. Về sau, Đặng Vũ giúp Lưu Tú trấn áp, thu biên trăm vạn hơn nông dân khởi nghĩa quân ở Đồng Mã 铜马Hà Bắc 河北, khiến thực lực của Lưu Tú tăng mạnh. Tháng Giêng năm 25, Lưu Tú để Đặng Vũ giữ chức Tiền tướng quân 前将军, phái cấp cho ông hai vạn tinh binh trung quân, mệnh cho ông đem quân tiến vào Hà Đông 河东. Qua nửa năm chiến đấu gian khổ, đánh bại lục lâm quân của Vương Khuông 王匡, Thành Đan 成丹, bức Vương Khuông, Thành Đan thoái lui về Trường An, Đặng Vũ vì Lưu Tú kiến lập triều Đông Hán mà đã lập đại công.
Tháng 6 năm đó, Lưu Tú xưng đế, kiến lập triều Đông Hán, lập tức phái sứ giả mang ấn tín đến bái Đặng Vũ làm Đại tư đồ 大司徒, chiếu mệnh rằng:
Đặng
Vũ trung hiếu lưỡng toàn, cùng trẫm vận trù tính toán nơi màn trường, quyết thắng
thiên lí, phá địch chiếm đất, bình định Sơn Tây, công lao lớn nhất. Nay bách
tính phong khí ngày càng đi xuống, không tuân theo ngũ thường, bái khanh làm Tư
đồ, là hi vọng khanh ra sức giáo hoá bách tính.
Còn phong ông làm Tán Hầu 酇侯. Đặng Vũ trở thành vị Tể tương khai quốc của triều Đông Hán. Năm đó, Đặng Vũ mới 24 tuổi.
Tiếp đó, Đặng Vũ nhận mệnh đem quân vượt sông tiến về phía tây, chiến đấu liên miên với quân Xích Mi 赤眉, nhưng liên tiếp thất lợi. Mùa xuân năm 27, Đặng Vũ dẫn quân tấn công quân Xích Mi, lại bị chiến bại, bộ hạ tan tác, chỉ dẫn được 24 kị binh đào thoát về Nghi Dương 宜阳 phục mệnh. Ông tự cảm thấy xấu hổ, từ chức Tư đồ, đồng thời bị giáng xuống làm Hữu tướng quân 右将军.
Năm 37, Lưu Tú sau khi thống nhất toàn quốc, luận công ban thưởng. Đặng Vũ nhân vì công cao mà được phong làm Cao Mật Hầu 高密侯, lấy 4 huyện của Cao Mật làm phong ấp. Ông nhàn cư tại quê nhà, hiếu kính mẹ già, cho 13 người con mối người học một nghề, chứ không chú trọng gia sản, khiến Lưu Tú càng thêm kính trọng ông. Năm 56, Đặng Vũ một lần nữa được bái làm Tư đồ 司徒.
Năm sau, Lưu Tú bệnh và qua đời, Minh Đế 明帝 lên ngôi, bái Đặng Vũ làm Thái phó 太傅. Tháng 5 niên hiệu Vĩnh Bình 永平nguyên niên (năm 58), Đặng Vũ bệnh và mất, được truy thuỵ là Nguyên Hầu 元侯. Năm sau nữa, Minh Đế cho vẽ tượng 28 vị công thần khai quốc treo ở Vân Đài 云台 Nam Cung 南宫, sử xưng là “Vân Đài nhị thập bát tướng” 云台二十八将, người đầu tiên chính là Đặng Vũ.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/7/2023
Nguyên tác Trung văn
ĐẶNG VŨ
邓禹
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất bản xã, 1999