BẮC KINH THÁI CỰC THƯ VIỆN
Thái Cực
thư viện 太极书院 tại nội thành Bắc Kinh, do Hành trung thư sảnh sự
Dương Duy Trung 杨惟中kiến lập năm Thái Tông 太宗thứ
7 nhà Nguyên (năm 1235). Lúc bấy giờ Dương thị theo hoàng tử Khoát Xuất 阔出 (1) xuất sư phạt Tống, có được mấy chục danh Nho, đồng thời
sưu tập hơn 8000 quyển sách vùng Y Lạc 伊洛,
đưa về Yên kinh 燕京, liền cùng với Diêu Xu 姚枢
xây dựng thư viện, lập Chu Đôn Di từ 周敦颐祠 (đền thờ Chu Đôn
Di), đưa Trương Tái 张载, Trình Hạo 程颢, Trình Di 程颐, Dương Thời 杨时, Du Tạc 游酢, Chu Hi 朱熹phối hưởng, khắc
“Thái cực đồ” 太极图, “Thông thư” 通书,
“Tây minh” 西铭 lên vách đền thờ, mời Triệu Phục 赵复làm chủ giảng thư viện, kaays Vương Tuý 王粹làm phụ tá, sinh đồ có đến hơn trăm người. Từ đó, các
học giả phương bắc như Dương 杨, Diêu 姚 cùng Hứa Hành 许衡,
Hách Kinh 郝经, Lưu Nhân 刘因cũng được học tập
cái học Trình Chu. Tôn chỉ của thư viện lấy Y Lạc đạo học 伊洛道学 làm chính, “suy bản cẩn thuỷ” 推本谨始, cho nên đặt tên là “Thái Cực” 太极. Đó là khởi đầu của thư viện do nhà Nguyên kiến lập.
Hách Kinh 郝经đời Nguyên có Thái Cực thư viện kí 太极书院记.
Chú của người
dịch
1- Khoát Xuất 阔出 (khoảng sau năm
1206 – năm 1236): Con thứ 3 của Đại hàn đế quốc Mông Cổ Oa Khoát Đài 窝阔台 (tức Nguyên Thái Tông)
2- Y Lạc 伊洛: tên hai con
sông, tức Y thuỷ 伊水 và Lạc thuỷ 洛水, chỉ vùng Lạc Dương
洛阳.
3- Y Lạc đạo học 伊洛道学: Tức “Y Lạc chi học” 伊洛之学, chỉ học phái Lí học do hai anh em Trình Hạo 程颢 và Trình Di 程颐 thời Bắc Tống sáng lập. Nhị Trình đã kế thừa học thuyết của Chu Đôn Di 周敦颐, người khởi đầu của Lí học, lấy tư tưởng Khổng Mạnh làm cơ sở, hấp thụ tư tưởng Phật giáo, Đạo giáo, sáng lập nên một hệ thống Lí học của mình. Cả hai anh em họ Trình trường kì giảng học tại vùng sông Y sông Lạc, cho nên người đời sau gọi là “Y Lạc chi học” 伊洛之学, cũng gọi là “Lạc học” 洛学. Chu Hi 朱熹thời Nam Tống trực tiếp kế thừa “Y Lạc chi học”, và đã phát triển thành hệ thống lí học hoàn chỉnh, hình thành “Trình Chu học phái” 程朱学派.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 04/6/2023
Nguồn
TRUNG QUỐC THƯ VIỆN TỪ ĐIỂN
中國書院辭典
Chủ biên: Quý Khiếu Phong 季啸风
Triết Giang giáo dục xuất bản xã, 1996.