CÓ
CHÂN CHÍNH THỰC HÀNH QUA “THIỆN NHƯỢNG”
TRONG LỊCH SỬ KHÔNG
Chế độ
thiện nhượng (thiện nhượng chế 禅让制) là chế độ truyền
tập thủ lĩnh liên minh bộ lạc cổ đại ở Trung Quốc. Tương truyền Đế Nghiêu 帝尧 khi về già, từng tự mình trường kì khảo sát, xác nhận
ông Thuấn 舜 tài đức xuất chúng, thế là đem vị trí thủ lĩnh nhường
cho ông Thuấn. Đế Thuấn khi về già cũng theo cách đó truyền vị cho ông Vũ 禹. Trên thực tế, chế độ thiện nhượng là chế độ chính trị
lấy việc truyền hiền làm tôn chỉ, về sau bị con ông Vũ là ông Khải 启phá hoại, thay vào đó là chế độ thế tập “gia thiên hạ”
家天下.
Chế độ
thiện nhượng luôn được Khổng Tử 孔子và Nho gia đời sau
tôn sùng, nhưng cũng có người đối với việc đó đề xuất chất nghi. Có người cho rằng
trong quá trình thiện nhượng thường đi kèm vũ lực và cừu sát. Hậu kì Đế Nghiêu
chấp chính, đã bắt giam Đan Chu 丹朱người mà tranh đoạt
quyền lực, nhưng Đế Thuấn giết sạch người nhà Đế Nghiêu và những ủng hộ Đế
Nghiêu, bức Đế Nghiêu thoái vị.
Mấy
thuyết này bề ngoài nhìn có vẻ hợp lí, kì thực chẳng qua là chủ quan ức đoán của
một số văn nhân đời sau, không hề có chứng cứ để khảo chứng. Tư Mã Thiên 司马迁trong Sử kí –
Ngũ Đế bản kỉ 史记 - 五帝帝本纪chép rằng:
Đế Nghiêu rời ngôi vị, phàm hai mươi tám năm
thì băng. Bách tính đau buồn như mất cha mẹ. Trong ba năm, bốn phương không cử
nhạc, để tưởng nhớ Đế Nghiêu. Đế Nghiêu biết con mình là Đan Chu kém cõi, không
thể nhận thiên hạ, thế là bèn trao quyền cho ông Thuấn. Trao cho ông Thuấn thì
thiên hạ được lợi nhưng Đan Chu thì giận; trao cho Đan Chu thì thiên hạ phải khổ,
chỉ Đan Chu được lợi. Đế Nghiêu nói rằng: ‘Suy cho cùng không thể để thiên hạ
phải khổ mà làm lợi cho một người.’ Thế là Đế Nghiêu trao thiên hạ cho ông Thuấn
rồi mất.
Đan Chu
là con Đế Nghiêu, sở dĩ Đế Nghiêu đem thiên hạ truyền cho ông Thuấn, chủ yếu là
xem trọng tài năng của ông.
Chế độ thiện nhượng quả thực có tồn tại trong lịch sử, hơn nữa là lấy “nhượng hiền” 让贤 làm nội dung chủ yếu. Đến ông Vũ 禹, ông truyền lại cho con mình là ông Khải 启, bắt đầu “gia thiên hạ” đến mấy ngàn năm ở Trung Quốc.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 06/11/2022
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013