ĐẠI HỌC SĨ KHÔNG PHẢI LÀ HỌC VỊ
Đại học
sĩ 大学士là quan giai. Minh Thái Tổ 明太祖phế
bỏ Thừa tướng 丞相, lấy Đại học sĩ làm cố vấn, đến giữa đời Minh lấy Đại
học sĩ làm trưởng quan của nội các 内阁, khởi thảo chiếu lệnh,
phê thiêm tấu chương. Chức quan tương đối thấp, nhưng thực quyền như Tể tướng.
Đời Thanh, Đại học sĩ có thể nói là “văn thần chi cực” 文臣之极 (đứng đầu văn thần), cùng với Thái sư 太师,
Thái phó 太傅, Thái bảo 太保đồng là Chánh nhất
phẩm. Thời Càn Long 乾隆, cụ thể hoá Đại học sĩ, định ra chế độ Đại học của
tam điện tam các. Tam điện là Thái Hoà điện 太和殿,
Văn Hoa điện 文华殿, Vũ Anh điện 武英殿;
tam các là Thể Nhân các 体仁阁, Văn Uyên các 文渊阁, Đông các 东阁. Mỗi Đại học sĩ lầm
lượt có hàm điện các, như Văn Hoa điện Đại học sĩ 文华殿大学士, Đông các Đại học sĩ 东阁大学士. Gian thần nổi
tiếng Hoà Thân 和珅 vào
năm Càn Long 乾隆thứ 51 (năm 1786) sau khi thực thụ, đã kiêm luôn tên của
điện tức Văn Hoa điện 文华殿. Nhân vì nơi làm
việc của Đại học sĩ tại nội các, Trung thư ở hai phòng đông tây, Đại học sĩ ở
giữa, cho nên Đại học sĩ còn gọi là “Trung đường” 中堂.
Đời Minh vẫn chưa phổ biến gọi Đại học sĩ là “Trung đường”. đến đời Thanh,
hoàng quyền càng tập trung, hoàng đế Ung Chính 雍正thiết
lập Quân cơ xứ 军机处, từ đó chức quyền của Đại học sĩ là thay cho Quân cơ
đại thần, lúc này phẩm cấp của Đại học sĩ tuy được nâng cao, nhưng chức vụ đảm
nhiệm lại không trọng yếu. “Đại học sĩ” trở thành không danh. Để thoả mãn yêu cầu
đối với quyền lực của Đại học sĩ, điều tiết mối quan hệ nội bộ giai cấp thống
trị, hoàng đế thường lệnh Đại học sĩ quản một bộ. Đương thời, “Thượng thư” 尚书 các bộ nhìn chung là Mãn Hán mỗi tộc một người, khi
làm việc hai Thượng thư chia ra ngồi hai bên đông tây, ở giữa là Đại học sĩ,
cho nên gọi Đại học sĩ là “Trung đường” 中堂.
Về sau Đại học sĩ trở thành mĩ xưng tán ngữ.
(Phan Đạo Chính 潘道正)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/11/2022
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
中国文华常识
(tập 2)
Chủ biên: Trương Hiểu Mang 张晓芒
Bắc Kinh: Trung Quốc Hữu Nghị xuất bản công ti, 2017