处患不忧 心系苍生
君子处患难而不忧, 当宴游而惕虑. 遇权豪而不惧, 对茕独而惊心
(菜根谭 - 宽心从容)
XỬ
HOẠN BẤT ƯU TÂM HỆ THƯƠNG SINH
Quân tử xử hoạn nạn nhi bất ưu, đương
yến du nhi dịch lự. Ngộ quyền hào nhi bất cụ, đối quỳnh độc nhi kinh tâm.
(Thái căn đàm – Khoan tâm thung dung)
Ở VÀO CẢNH HOẠN NẠN KHÔNG ÂU LO
LÒNG LUÔN NGHĨ ĐẾN MUÔN DÂN
Bậc quân tử có năng lực và đức hạnh, nào sợ đối mặt với hoàn cảnh khó khăn mà cũng không hề lo lắng, còn lúc an lạc yến ẩm lại biết cảnh giác đề phòng. Gặp phải kẻ có thế lực hoặc hung bạo ngang ngược thì không hề sợ hãi, còn đối với những người già cả neo đơn thì lại rất đồng tình.
Giải thích
và phân tích
Tô Thức
苏轼 lúc 62 tuổi, khi bị triều đình biếm đến Hải
Có một
lần, Tô Thức đến một ngọn núi, đã tạo ra được tiếng cười thiện ý của một tiều
phu miền núi. Tuy ngôn ngữ bất thông, nhưng lão tiều phu cũng nhìn thấy được
ông là một quý nhân ẩn cư chốn sơn lâm nên đã có hảo ý đối với ông, khảng khái
tặng một tấm vải để ông chống được cơ gió biển rét buốt.
Quan hệ
của Tô Thức với hàng xóm chung quanh vô cùng dung hợp. Hàng xóm bên đông bên
tây thường đem cơm cùng thức ăn đến cho ông. Khi ông kể lại chuyện cũ cho mọi
người nghe, trên mặt luôn lộ vẻ hân hoan, không hề có sắc đau buồn ảm đạm, cười
và nói rằng:
Tích nhật phú quý, nhất trường xuân mộng
昔日富贵, 一场春梦
(Phú quý ngày trước như một giấc mộng xuân)
Sự thực,
cuộc sống trích cư tại Hải
Đối với
khổ nạn, Tô Thức không phải không có chút động lòng, nhưng ông lại lấy một tư
thái nhân sinh mới để đối đãi sự bất hạnh nối gót nhau mà tới với mình, không
cho khổ là khổ.
Người hiểu rõ đạo lí thường
không bị quấn lấy bởi một việc một vật, mà tấm lòng họ luôn rộng rãi khoan
dung, đạm bạc tự giữ lấy mình, sống trong hoàn cảnh ác liệt cũng không bao giờ
lo âu, lúc an lạc du nhàn lại biết cư an tư nguy; gặp phải kẻ cường hào quyền
quý không bao giờ sợ hãi, nhưng gặp phải những người cô khổ neo đơn không nơi
nương tựa lại có sự đồng tình. Họ khác với với cách xử thế của người ở chỗ họ
có ý chí kiên cường, kiên trì phẩm tính, không vì ngoại vật quấy nhiễu, cho nên
đối với sự biến đổi không kinh sợ, cư an tư nguy, không sợ quyền thế, phò nguy
tế khốn.
Bậc quân tử có đạo đức cao thượng
không chỉ không âu lo khi thân ở vào nghịch cảnh, mà còn có thể không sợ quyền
thế, đồng tình với kẻ yếu. Thi nhân yêu nước vĩ đại Khuất Nguyên 屈原 chính
là người như thế. Ông tuy sinh ra trong một gia đình quý tộc, nhưng lại thương
cảm đến gian khổ của bách tính phổ thông, ra sức giúp đỡ họ.
Khuất Nguyên từ lúc nhỏ đã có
tấm lòng bi thiên mẫn nhân. Gặp năm mất mùa đói kém liên miên, bách tính nơi
quê nhà của ông ăn không no, mặc không ấm, có người phải xin ăn dọc đường, ăn cả
vỏ cây, ăn cả côn trùng bụi đất, Khuất Nguyên nhìn thấy đã cảm thương rơi nước
mắt.
Có một ngày, nơi khe nứt trên
tảng đá lớn ở trước của nhà Khuất Nguyên đột nhiên gạo trắng như tuyết chảy ra,
bách tính nhìn thấy, lũ lượt mang tô mang bao đến lấy mang về nhà.
Chẳng bao lâu phụ thân Khuất
Nguyên phát hiện kho gạo trong nhà ngày càng vơi, ông lấy làm kì lạ.
Đêm nọ, ông phát hiện thấy Khuất
Nguyên đang vác gạo từ trong kho ra ngoài, liền gọi Khuất Nguyên đến, hỏi qua mới
biết, hoá ra Khuất Nguyên đem gạo trong nhà đổ vào khe nứt trên tảng đá.
Người trong làng biết được
chân tướng sự việc rất cảm động, ai nấy đều khen ngợi Khuất Nguyên.
Phụ thân không trách ông, chỉ
là nói với ông:
- Gạo nhà ta cứu không nỗi rất nhiều người nghèo khổ. Nếu sau này con lớn
lên làm quan, quản lí tốt mọi người, thì người nghèo trong thiên hạ chẳng phải
là có cơm ăn sao?
Từ đó Khuất Nguyên chuyên cần
học tập, sau khi trưởng thành được Sở Vương biết tài năng của ông bèn triệu đến
làm quan, quản lí đại sự quốc gia. Khuất Nguyên tận tâm tận lực vì nước vì dân,
được người đời sau ca tụng.
Sự việc lớn trong thiên hạ nếu
không liên quan đến mình, người ta cũng không bao giờ để ý đến; nhưng một sự việc
rất nhỏ nếu liên quan đến mình, người ta sẽ hết sức để ý. Sự vĩ đại của Khuất
Nguyên ở chỗ, ông luôn nghĩ cho mọi người, lấy cái khổ của họ làm cái khổ của
mình.
Bậc quân tử chân chính đối với sự vinh nhục được mất của bản thân có thể đạm định thung dung, không vì vật mà mừng, không vì mình mà lo, đối mặt với sự gian khổ của người khác thì tâm khó mà yên được, nhân bởi họ luôn có lòng vì thiên hạ, gắn với muôn dân, “Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc” 先天下之忧而忧, 后天下之乐而乐. Đời người đều không thể lúc nào cũng thuận buồm xuôi gió, sóng lặng biển êm, phải luôn cư an tư nguy, khi sóng gió nổi lên, ở vào cảnh huống biến đổi cũng không kinh sợ, lúc gió dập mưa vùi vẫn thung dung, lúc gió mát trời trong, trời đất nhân sự tràn đầy tình thương mến, con thuyền nhân sinh như thế mới có thể đi được rất xa,
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/3/2022
Nguồn
THÁI CĂN ĐÀM
菜根谭
Tác giả: (Minh) Hồng Ứng Minh 洪应明
Biên soạn: Bàng Bác 庞博
Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013