认清小人, 远离灾祸
近水知鱼性, 近山识鸟音. 易涨易退山溪水, 易反易覆 (1) 小人 (2) 心. 运去金成铁, 时来铁似金. 读书须用意, 一字值千金.
(清.周希陶: 增广贤文)
Phiên âm
NHẬN
THANH TIỂU NHÂN, VIỄN LI TAI HOẠ
Cận thuỷ tri ngư tính, cận sơn thức điểu
âm. Dị trướng dị thoái sơn khê thuỷ, dị phản dị phúc (1) tiểu nhân (2)
tâm. Vận khứ kim thành thiết, thời lai thiết tự kim. Độc thư tu dụng ý, nhất tự
trị thiên kim.
(Thanh . Chu Hi Đào: Tăng quảng hiền văn)
Chú thích
1- Phúc 覆: Lật lại
2- Tiểu nhân 小人: Hạng người có phẩm chất xấu.
Dịch nghĩa:
NHẬN RÕ TIỂU NHÂN, TRÁNH XA TAI HOẠ
Ở gần bên sông hồ có thể nắm bắt được tập tính của cá, ở gần bên núi có thể nhận biết được tiếng chim. Dễ lên dễ xuống là nước nơi khe núi, dễ phản dễ phúc là lòng dạ của hạng tiểu nhân. Lúc thời vận đi mất thì vàng cũng thành thiết, khi thời vận đến thì thiết cũng thành vàng. Đọc sách cần phải dụng tâm, bởi mỗi chữ trong sách đều đáng giá ngàn vàng.
Phân tích và
bình luận
Đoạn văn này bề ngoài dường như không tồn tại mối liên hệ nào, kì thực
chỉ cần nghiền ngẫm thì có thể phát hiện chân ý ẩn tàng trong đó, chúng đều báo
cho chúng ta cần phải nắm bắt quy luật của sự vật, chụp lấy thời cơ.
Thường
tiếp xúc với một sự vật nào đó tự nhiên có thể nắm bắt được tập tính và quy luật
của nó, cũng giống như người ở bên cạnh sông hồ sẽ biết tập tính sinh hoạt của
cá, người ở gần bên núi có thể phân biệt được tiếng của các loài chim khác
nhau. Lòng dạ của hạng tiểu nhân cũng như thế, có thể nhìn thấu và nắm bắt,
nhân vì tâm lí của hạng tiểu nhân giống như nước khe dễ lên dễ xuống, phản phản
phúc phúc, còn quân tử thì tất nhiên “ngôn tất tín, hành tất quả” 言必信, 行必果 (lời nói nhất định
phải đủ để tín nhiệm, hành động nhất định phải có kết quả). Chỉ cần nhìn thấu
điểm này, thì có thể hiểu được người chung quanh ta ai là kẻ nguỵ quân tử, là kẻ
chân tiểu nhân. Đối với bọn họ nên “kính nhi viễn chi” 敬而远之 (tôn kính nhưng tránh xa không tiếp cận), hết sức tránh làm việc chung
với họ.
Sự nghiệp thành tựu cũng cần có tuệ nhãn. Khi thời cơ đến phải biết nắm bắt, nếu thời cơ chưa đến cũng không nên cưỡng cầu, thời cơ chưa chín mùi mà cứ dốc lòng làm, thì rất dễ mang đến cho mình sự tổn hại, kết quả được chẳng bù mất, lợi bất cập hại. Còn khi thời cơ đến, thì quyết không thể nhân vì sự lơ là nhất thời của mình mà bỏ qua. Thời cơ không ngừng biến hoá. Một lần mất thời cơ rất có thể sẽ thay đổi đời người, gây nên nỗi ân hận suốt đời. Đọc sách là để tích luỹ sự giàu có cho đời người, là sự chuẩn bị cho thành công trong tương lai, thời cơ chỉ biết chọn lựa người có sự chuẩn bị. Nhân đó, cần phải trân quý cơ hội đọc sách, chỉ có dụng tâm lĩnh ngộ những tinh tuý trong sách, mới có thể học được bản lĩnh chân chính, khi thời cơ đến mới có thể kịp thời nắm bắt, thi triển quyền cước.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/02/2022
Nguồn
TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN
增广贤文
Thanh . Chu Hi Đào 周希陶 tu đính