CÁCH ĐẶT TÊN CỦA NGƯỜI XƯA
Tính
danh học 姓名学là quốc tuý của Trung Quốc, có nguồn gốc từ tư tưởng
triết học của các tiên hiền thời cổ Trung Quốc. Khổng Tử 孔子từng nói:
Danh bất chính tắc ngôn bất thuận
名不正则言不顺
(Danh không chính thì lời nói không thuận)
Tô Đông
Pha 苏东坡 cũng nói:
Thế gian duy danh thực bất khả khi
世间唯名实不可欺
(Trên đời chỉ có danh và thực là không thể xem thường)
Đều nói rõ tính trọng yếu của tính danh đối với con
người. Nhân đó, việc đặt tên là đại sự của con người, không thể xem nhẹ. Cho
nên, trong dân gian lưu truyền nhiều tập tục truyền thống liên quan đến việc đặt
tên.
Tập tục
đặt tên chủ yếu có mấy cách sau:
- Tiết lệnh pháp 节令法: Căn cứ vào tiết
lệnh cùng hoa cỏ lúc em bé sinh ra mà đặt tên. Như Xuân Hoa 春花, Hạ Vũ 夏雨, Lan Trinh 兰贞, Tuyết Mai 雪梅… thường thấy ở nữ
giới.
- Địa danh pháp 地名法: Ví dụ như Thẩm
Thân 沈申 (Thượng
Hải), Viên Tấn 袁晋 (Sơn
Tây), Hoàng Vân Sinh 黄云生 (Vân
- Phán tử pháp盼子法: Cha mẹ sinh con luôn mong muốn con thành người tốt,
khi đặt tên cho con dùng một số từ hài âm, như Căn 根 (cân 跟) Đệ 弟, Linh 玲 (lãnh
领) Đệ 弟, Chiêu Đệ 招弟, Phán Đệ 盼弟…
- Bão tử pháp 抱子法: Vợ chồng không có con cái, nuôi dưỡng một bé khác họ
hoặc từ nơi khác đến. Tên của những bé này thường có chữ “lai” 来, như Lai Bảo 来宝,
Lai Kiều 来娇 …
- Thể trọng pháp 体重法: Trong tiểu
thuyết Phong ba 风波 của
Lỗ Tấn 鲁迅có thuật rằng:
Tập quán của thôn này có điểm đặc biệt. Phụ
nữ sinh con, thích dùng cân cân bé để xem nặng nhẹ, rồi lấy số cân làm tiểu
danh, như “Cửu Cân Lão Thái” 九斤老太, đây là phong
tục đặt tên đặc thù lưu hành trong dân gian vùng Chiết Đông.
- Bài hàng pháp 排行法: Anh em song
danh, có chữ trên hoặc chữ dưới tương đồng, gọi là “bài hàng” 排行. Như trong Thuỷ
hử truyện 水浒传 mà chúng rất quen có ba an hem nhà họ Nguyễn: Nguyến Tiểu Nhị 阮小二, Nguyễn Tiểu Ngũ 阮小五,
Nguyễn Tiểu Thất 阮小七.
- Ngũ hành pháp 五行法: Căn cứ vào chỗ khuyết của ngũ hành mà đặt tên. Thời trước trong dân gian khi đặt tên cần mời thầy bói xem quẻ đến xem “ngũ hành” 五行và “bát tự” 八字cho bé. Giả dụ như ngũ hành trong mệnh của một người nào đó khuyết một hành hay hai hành, thì dùng hành còn khuyết đó đặt tên, hoặc dùng hành khuyết đó làm thiên bàng đặt tên để bổ cứu, nếu không thì vận mệnh của đứa bé gặp nhiều trắc trở. Trong tiểu thuyết Cố hương 故乡 của Lỗ Tấn 鲁迅, nguồn gốc tên Nhuận Thổ 闰土là: nhân vì ông ta sinh vào tháng nhuận, ngũ hành khuyết thổ, cho nên phụ thân của ông gọi ông là Nhuận Thổ.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/12/2021
Nguồn
BẤT KHẢ BẤT TRI ĐÍCH 3000 CÁ VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
不可不知的 3.000
个文化常识
Biên soạn: Tinh Hán 星汉
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2010