MÃ ĐẦU MINH ĐÍCH (114)
馬頭鳴鏑
Nơi đầu ngựa bắn tên reo
Minh đích 鳴鏑 / 鸣镝: Một loại mũi
tên khi bay phát ra tiếng kêu, cũng gọi là “hưởng tiễn” 响箭, “hao tiễn” 嚆箭, “hao tiễn” 髐箭, “hao tiễn” 髇箭“minh tiễn” 鸣箭, “sáo tiễn” 哨箭 “minh hao” 鸣髇...
thời Hán đã có. Loại mũi tên này dùng sắt chế tạo, có trang sức thêm xương thú,
ngà voi hoặc sừng trâu trên thân có lỗ nhỏ để phát ra tiếng kêu. Thời cổ người
Hồ dùng nhiều. Đời sau gọi là “hưởng tiễn” 响箭,
đến đời Thanh hãy còn dùng nhưng đa phần dùng trong dạy và luyện tập.
Trong Hán thư – Âm nghĩa 汉书 - 音义 có
ghi:
Đích, tiễn dã, như kim minh tiễn dã.
镝, 箭也, 如今鸣箭也.
(Đích là mũi tên, như loại minh tiễn thời nay)
Trong Sử kí – Hung nô liệt truyện 史记 - 匈奴列传có ghi:
Mặc Độc nãi tác vi minh đích, tập lặc kì kị
xạ, lệnh viết: “Minh đích sở xạ nhi bất tất xạ giả, trảm chi”.
冒顿乃作为鸣镝, 习勒其骑射, 令曰: “鸣镝所射而不悉射者, 斩之.
(Mặc Độc
bèn làm mũi tên phát ra tiếng kêu để huấn luyện kị xạ, ra lệnh rằng: “Người nào
bắn tên phát ra tiếng kêu mà bắn không hết sẽ bị chém”.)
https://baike.baidu.com/item/%E9%B8%A3%E9%95%9D/1096848
Về âm đọc từ 冒顿:
Theo Khang Hi tự điển
康熙字典
Với chữ 冒 với bính âm là mò:
..... hựu “Tập vận”, “Vận hội”, “Chính vận”
tịnh MẬT BẮC thiết, âm MẶC .... hựu Thiền vu danh “Sử kí . Hung Nô truyện” Cập Mặc Độc lập, công phá
Nguyệt Chi. ....
..... 又 “集韻”,“韻會”,“正韻”並密北切音默. ..... 又單于名 “史記 . 匈奴傳”及冒頓立攻破月氏 .....
(.....
và trong “Tập vận”, “Vận hội”, “Chính vận” đều phiên thiết là MẬT BẮC, âm MẶC.
.... là tên của Thiền vu Hung Nô. Trong “Sử kí . Hung Nô truyện” có ghi: khi Mặc Độc lên kế vị, đã công phá Nguyệt
Chi. ....)
(trang 56. Hán ngữ đại
từ điển xuất bản xã, 2003)
Với chữ 頓: với bính âm là duò:
..... hựu “Vận hội”, “Chính vận” tịnh ĐƯƠNG
MỘT thiết, âm ĐỐT. “Tiền Hán Hung Nô truyện” Thiền vu thái tử viết冒頓. Chú: 冒 âm 默, 頓 âm 毒. ...
..... 又“韻會”,“正韻”並當沒切, 音咄. “前漢匈奴傳”單于太子曰冒頓. 注: 冒音默, 頓音毒 .....
(.....
và trong “Vận hội”, “Chính vận” đều phiên thiết là ĐƯƠNG MỘT, âm ĐỐT. Trong “Tiền Hán Hung Nô truyện” có ghi: Thái
tử Thiền vu là 冒頓. Chú rằng: Chữ 冒đọc
là MẶC; chữ 頓đọc là ĐỘC. ...
(trang 1394.
Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003)
Như vậy,
tên nhân vật ở đây đọc là MẶC ĐỘC.
Câu 114 và câu 115:
Thành thượng duyên can
城上缘竿
Bám cán giáo mà leo lên thành
bản diễn Nôm “Chinh
phụ ngâm diễn ca” tương truyền của Đoàn Thị Điểm là:
Gươm treo đầu ngựa giáo dan mặt thành
(108)
Trong Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất Lương, nxb Tân Việt, in
năm 1953 là:
TÊN REO đầu ngựa, giáo LAN mặt thành
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 08/8/2021