KIM TRIÊU HÁN HẠ BẠCH ĐĂNG THÀNH (78)
今朝漢下白登城
Nay quân Hán xuống thành Bạch Đăng
Bạch Đăng thành 白登城: Nơi Hán Cao Tổ
Lưu Bang 刘邦 bị Hung
nô vây khốn.
Năm 201
trước công nguyên, (Hán Cao Tổ lục niên), Hàn Vương Tín 韩王信tại Đại Đồng 大同 tạo phản, đồng thời
câu kết với Hung nô ý đồ tấn công Thái Nguyên 太原.
Lưu Bang đích thân thống lĩnh 32 vạn đại quân nghinh đánh Hung nô, đầu tiên tại
Đồng Cổn 铜辊 (nay
là huyện Thấm 沁 Sơn
Tây 山西) thắng lợi, thừa thắng truy kích đến khu vực Lâu Phiền
楼烦(nay là Ninh Vũ 宁武 Sơn Tây 山西). Lúc bấy giờ mùa đông rét buốt, trời đổ tuyết, Lưu
Bang không nghe lời khuyên của quân dọ thám Lưu Kính 刘敬,
khinh địch xông lên, đến Bình Thành 平城 Đại Đồng 大同, trúng kế dẫn dụ của Hung nô. Lưu bang bị vây khốn tại
Bạch Đăng sơn 白登山 ở
Bình Thành 平城 đến
7 ngày 7 đêm, cách tuyệt hoàn toàn với quân chủ lực, tình hình vô cùng nguy cấp.
Sau dùng mưu kế của Trần Bình 陈平, hối lộ thê tử của
Mặc Độc 冒顿mới thoát được vòng vây.
https://baike.baidu.com/item/%E7%99%BD%E7%99%BB%E4%B9%8B%E5%9B%B4
Câu
“Kim triêu Hán hạ Bạch Đăng thành” xuất xứ từ bài Quan san nguyệt 关山月 của Lí Bạch:
Minh nguyệt xuất Thiên sơn
Thương mang vân hải gian
Trường phong kỉ vạn lí
Xuy độ Ngọc Môn quan
Hán há Bạch Đăng đạo
Hồ khuy Thanh Hải loan
Do lai chinh chiến địa
Bất kiến kỉ nhân hoàn
Thú khách vọng biên ấp
Tư quy đa khổ nhan
Cao lâu đương thử dạ
Thán tức vị ưng nhàn
明月出天山
苍芒云海间
长风几万里
吹度玉门关
汉下白登道
胡窥青海湾
由来征战地
不见几人还
戍客望边邑
思归多苦颜
高楼当此夜
叹息未应闲
(Trăng sáng mọc lên trên Thiên sơn
Xuyên qua biển mây mênh mông
Gió thốc vượt mấy vạn dặm
Thổi đến Ngọc Môn quan
Năm đó quân Hán trực chỉ đến Bạch Đăng đạo
Quân Hồ dòm ngó núi sông Thanh Hải
Nơi đây xưa nay là chiến địa
Tướng sĩ xuất chinh ít thấy người sống sót trở về
Từ nơi biên giới nhìn cảnh tượng biên thành xa xa
Nhớ đến quê nhà không ngăn được nỗi u sầu
Đêm nay thê tử chốn lầu cao
Thở than mãi không thôi)
https://baike.baidu.com/item/%E5%85%B3%E5%B1%B1%E6%9C%88/7037360
Chữ 下 ở đây là động từ,
đọc là “há” đúng hơn: “Kim triêu Hán há Bạch Đăng thành”.
Câu 78 này, bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Nay Hán xuống Bạch thành đóng lại (73)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/7/2021