仆人报怨
史松涛先生, 讳茂, 华州人, 官至太常寺卿, 与先姚安公为契友. 余十四五时, 忆其与先姚安公谈一事曰: “某公尝棰杀一干仆.”后附一痴婢, 与某公辩曰: “奴舞弊当死, 然主人杀奴, 奴实不甘. 主人高爵厚禄, 不过于奴之受恩乎? 卖官鬻爵, 积金至巨万, 不过于奴之受赂乎? 某事某事, 颠倒是非, 出入死生, 不过于奴之窃弄权柄乎? 主人可负国, 奈何责奴负主人? 主人杀奴, 奴实不甘!”某公怒而击之, 仆犹鸣鸣不已. 后某公亦不令终. 因叹曰: “吾曹断断不至是. 然旅进旅退, 坐食俸钱, 而每责童婢不事事, 毋乃亦腹诽矣乎?”
(纪昀 - 阅微草堂笔记)
BỘC
NHÂN BÁO OÁN
Sử Tùng Đào
tiên sinh, huý Mậu, Hoa Châu nhân, quan chí Thái thường tự khanh, dữ Tiên Diêu
An Công vị khế hữu. Dư thập tứ ngũ thời, ức kì dữ Tiên Diêu An Công đàm nhất sự
viết: “Mỗ công thường thuỳ sát nhất cán bộc.” Hậu phụ nhất si tì, dữ mỗ công biện
viết: “Nô vũ tệ đáng tử, nhiên chủ nhân sát nô, nô thực bất cam. Chủ nhân cao
tước hậu lộc, bất quá vu nô chi thụ ân hồ? Mại quan dục tước, tích kim cự vạn,
bất quá vu nô chi thụ lộ hồ? Mỗ sự mỗ sự, điên đảo thị phi, xuất nhập sinh tử,
bất quá vu nô chi thiết lộng quyền bính hồ? Chủ nhân khả phụ quốc, nại hà trách
nô phụ chủ nhân? Chủ nhân sát nô, nô thực bất cam!” Mỗ công nộ nhi kích chi, bộc
do minh minh bất dĩ. Hậu mỗ công diệc bất lệnh chung. Nhân thán viết: “Ngô tào
đoán đoán bất chí thị, nhiên lữ tiến lữ thoái, toạ thực bổng tiền, nhi mỗi
trách đồng tì bất sự sự, vô nãi diệc phúc phỉ hĩ hồ?”
(Kỉ Vân – Duyệt Vi Thảo Đường bút kí)
NÔ BỘC BÁO OÁN
Tiên sinh Sử Tùng Đào, tên là Mậu, người Hoa Châu, làm quan tới chức Thái thường tự khanh, cùng Tiên phụ Diêu An Công giao tình sâu đậm. Lúc tôi 14, 15 tuổi, nhớ đến một sự việc mà ông ấy cùng Tiên phụ chuyện trò, nói rằng: “Có một ông quan nào đó đánh chết một tên nô bộc mẫn cán.” Về sau, tên nô bộc đó phụ hồn vào thân một nữ tì ngây ngô, biện luận cùng ông ta: “Tôi làm những việc xấu tội đáng chết, nhưng chủ nhân giết tôi, tôi thực không cam lòng. Chủ nhân tước cao lộc nhiều, ân huệ nhận được chẳng phải là hơn tôi sao? Chủ nhân bán quan bán tước, tích góp gia tài cực lớn, chẳng phải là nhận hối lộ nhiều hơn tôi sao? Mỗi sự việc, chủ nhân đều làm điên đảo thị phi, lẫn lộn sinh tử, chẳng phải là đùa giỡn với quyền thuật hơn tôi sao? Chủ nhân có thể phụ đất nước, sao lại trách tôi phụ chủ nhân? Chủ nhân giết tôi, tôi thực không cam lòng.” Ông quan nọ cả giận, đánh nữ tì ngã ra đất, thế mà miệng nữ tì vẫn cứ mắng không dứt. Về sau, ông quan nọ cũng không được thiện chung. Nhân đó Sử Tùng Đào than rằng: “Chúng ta tuyệt đối chớ có đến mức như vậy, chẳng qua chúng ta cũng như mọi người theo sóng mà trôi, ngồi hưởng bổng lộc, lại thường trách móc đám nô tì đồng bộc không chịu làm việc, há trong lòng chúng không oán hận chúng ta sao?”
Chú của người
dịch
Kỉ Vân 纪昀 (1724 – 1805):
tự Hiểu Lam 晓岚, một tự khác là Xuân Phàm 春帆,
về già có hiệu là Thạch Vân 石云, đạo hiệu Quán Dịch
Đạo Nhân 观弈道人, người huyện Hiến 献
Trực Lệ 直隶 (nay là thành phố Thương Châu 沧州 Hà Bắc 河北).
Kỉ Vân là chính trị gia, văn học
gia đời Thanh, quan viên thời Càn Long 郓隆,
giữ qua các chức Tả đô ngự sử, Binh bộ Thượng thư, Lễ bộ Thượng thư, Hiệp biện
Đại học sĩ gia Thái tử Thái bảo, từng nhậm chức Tổng toản tu biên soạn bộ Tứ khố toàn thư 四库全书.
Kỉ Vân học rộng biết nhiều,
bác lãm quần thư, giỏi thơ cùng biền văn, đặc biệt sở trường về khảo chứng huấn
hỗ. Lúc trẻ tài hoa dồi dào, huyết khí phương cương, về già thế giới nội tâm của
ông ngày càng khép lại. Duyệt Vi Thảo Đường
bút kí là sản vật của tâm cảnh đó. Thơ văn của ông được môn nhân sưu tập,
biên thành bộ Kỉ Văn Đạt Công di tập 纪文达公遗集.
Tháng 2 năm Gia Khánh 嘉庆 thứ 10 (năm 1805), Kỉ Vân bệnh và qua đời. Nhân 2 câu
trong “Gia Khánh đế ngự tứ bi văn” 嘉庆帝御赐碑文
Mẫn nhi hiếu học khả vi văn
Thụ chi dĩ chính vô bất đạt
敏而好学可为文
授之以政无不达
(Siêng năng ham học có thể làm văn
Giao cho chính sự không việc gì là không đạt)
nên khi mất, ông có tên thuỵ là Văn Đạt 文达.
Duyệt Vi Thảo Đường bút kí 阅为草堂笔记 : tổng cộng hơn 38 vạn chữ, 24 quyển, toàn sách chi
là 5 mục lớn, gồm:
- Loan Dương tiêu hạ lục 滦阳消夏录 6 quyển
- Như thị ngã văn 如是我闻 4 quyển
- Hoè Tây tạp chí 槐西杂志 4 quyển
- Cô vọng thính chi 姑妄听之 4 quyển
- Loan Dương tục lục 滦阳续录 6 quyển
biên soạn liên tục từ năm Càn Long thứ 54 (năm 1789) đến
năm Gia Khánh thứ 3 (năm 1798) mới hoàn thành. Năm Gia Khánh thứ 5 (1800) môn
nhân của ông là Thịnh Tài Ngạn 盛财彦 tập hợp san khắc ấn
hành.
Toàn
sách chủ yếu ghi chép những chuyện liên quan đến hồ li thần quỷ, mục đích ở chỗ khuyến thiện trừng ác. Tuy
không thiếu những giáo thuyết nhân quả báo ứng, nhưng thông qua miêu tả, đã phản
ánh được sự hủ bại và hắc ám của xã hội phong kiến.
Theo http://baike.baidu.com/item
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 18/7/2021
Nguồn
DUYỆT VI THẢO ĐƯỜNG BÚT KÍ
阅为草堂笔记
(Thanh) Kỉ Vân 纪昀biên
soạn
Phương Hiểu 方晓 chú dịch
Vũ Hán . Sùng Văn thư cục xuất bản, 2007