景公冬起大台之役晏子谏
(其二)
晏子再拜 (1), 出而不言, 遂如大台 (2)，执朴鞭其不劳者 (3), 曰: “吾细人也 (4), 皆有盖庐以避燥湿 (5); 君为一台而不速成, 何为? 国皆曰: “晏子助天为虐.”
晏子归, 未至而君出令趣罢役. 车驰而人趋.
仲尼闻之, 喟然叹曰: “古之善为人臣者, 声名归之君, 祸灾归之身. 人则切磋其君之不善 (6), 出则高誉其君之德义. 是以虽事惰君能使垂衣裳 (7), 朝诸侯 (8), 不敢伐其功 (9). 当此道者, 其晏子是耶 (10)!”
(晏子春秋)
CẢNH
CÔNG ĐÔNG KHỞI ĐẠI ĐÀI CHI DỊCH, ÁN TỬ GIÁN
(kì nhị)
Án Tử tái bái (1), xuất nhi
bất ngôn, toại như đại đài (2), chấp phác tiên kì bất lao giả (3),
viết: “Ngô tế nhân dã (4), giai hữu hạp lư dĩ tị táo thấp (5);
Quân vi nhất đài nhi bất tốc thành. Hà vị?” Quốc nhân giai viết: “Án Tử trợ
thiên vi ngược.”
Án Tử quy, vị chí, nhi quân xuất lệnh
thú bãi dịch. Xa trì nhi nhân xu.
Trọng Ni văn chi, vị nhiên thán viết:
“Cổ chi thiện vi nhân thần giả, thanh danh quy chi quân, hoạ tai quy chi thân.
Nhân tắc thiết tha kì quân chi bất thiện (6), xuất tắc cao dự kì
quân chi đức nghĩa. Thị dĩ tuy sự đoạ quân, năng sử thuỳ y thường (7),
triều chư hầu (8), bất cảm phạt kì công (9). Đương thử đạo
giả, kì Án Tử da (10)!”
(Án Tử Xuân Thu)
Chú thích
1- Tái bái 再拜: Bái hai bái.
Tái 再 là hai.
2- Như 如: đi đến .....
3- Phác 朴: Gậy dùng để
đánh người.
4- Tế nhân 细人: Tiểu nhân, người
có địa vị thấp.
5- Hạp lư 盖庐: Phòng ốc.
thông với 阖 (hạp)
6- Thiết tha 切磋: Ví thương thảo,
nghiên cứu.
7- Thuỳ y thường
垂衣裳: Ví quân vương vô vi nhi trị.
8- Triều 朝: Đến triều bái
9- Phạt 伐: Tự khoe.
10- Thị 是: Như chữ 此 (thử), như vậy.
MÙA ĐÔNG, CẢNH CÔNG XÂY ĐÀI LỚN,
ÁN TỬ CAN GIÁN
(kì 2)
Án Tử bái hai bái, một câu cũng không
nói liền ra khỏi triều, tiếp đó đến nơi đài lớn, cầm gậy đánh những người không
ra sức làm việc, nói rằng: “Chúng ta là tiểu dân, đều có nhà tranh để tránh
nóng và ẩm thấp; quân vương xây một cái đài lớn, mà không thể nhanh chóng hoàn
thành, vì sao vậy?” Người trong nước đều nói: “Án Tử đang giúp quân vương làm
điều bạo ngược.”
Án Tử quay về, chưa kịp đến nhà, quân
vương đã hạ lệnh nhanh chóng đình chỉ phục dịch. Người phục dịch và xe đều chạy
như bay rời khỏi nơi đó.
Khổng Tử nghe được, cảm khái than rằng: “Thời cổ, người giỏi làm bề tôi, nếu danh tiếng tốt thì nhường cho quân chủ, còn tai hoạ thì để cho mình. Vào triều thì tìm hiểu khuyết điểm của quân chủ, rời triều thì tán dương đạo nghĩa của quân chủ. Nhân đó, cho dù là thờ vị quân chủ lười nhác, cũng có thể khiến ông ta có thể rủ tay áo vô vi nhi trị, chư hầu đến triều bái, còn bản thân thì không dám tự khoe công lao của mình. Hiện người mà có thể phù hợp với những nguyên tắc ấy, có lẽ chỉ có Án Tử!”
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 02/4/2021
Nguồn
ÁN TỬ XUÂN THU
晏子春秋
Dịch chú: Trần Đào 陈涛
Trung Hoa thư cục, 2007.