TỪ RẰNG: QUỐC
SĨ XƯA NAY (2427)
Quốc sĩ 国士 / 國士: Ví nhân tài xuất
chúng, cũng ví với người dũng cảm có sức mạnh.
Trong Chiến quốc sách – Triệu sách nhất 战国策 - 赵策一 có
ghi:
Dự Nhượng viết: Thần sự Phạm Trung Hàng thị,
Phạm Trung Hàng thị dĩ chúng nhân ngộ thần, thần cố chúng nhân báo chi; Trí Bá
dĩ quốc sĩ ngộ thần, thần cố quốc sĩ báo chi.
豫让曰: “臣事范中行氏, 范中行氏以众人遇臣, 臣故众人报之; 知伯以国士遇臣, 臣故国士报之.
(Dự Nhượng
nói rằng: “Lúc thần theo phò họ Phạm và họ Trung Hàng, họ đãi ngộ thần như người
bình thường, cho nên thần cũng lấy thái độ của người bình thường mà báo đáp;
còn Trí Bá đãi ngộ thần như bậc quốc sĩ, cho nên thần cũng lấy thái độ của bậc
quốc sĩ mà báo đáp)
(Quốc ngữ . Chiến quốc sách 国语 . 战国策: Lí Duy Kì 李维琦 điểm hiệu. Trường
Sa: Nhạc Lộc thư xã, 2006)
Và
trong Sử kí – Báo Nhậm Thiếu Khanh thư 史记 - 报任少卿书có đoạn:
Bộc quan kì vi nhân, tự thủ kì sĩ, sự thân
hiếu, dữ sĩ tín, lâm tài liêm, thủ dữ nghĩa, phân biệt hữu nhượng, cung kiệm hạ
nhân, thường tư phấn bất cố thân, dĩ tuẫn quốc gia chi cấp. Kì tố sở súc tích
dã, bộc dĩ vi hữu quốc sĩ chi phong.
仆观其为人, 自守奇士, 事亲孝, 与士信, 临财廉, 取予义, 分别有让, 恭俭下人, 常思奋不顾身, 以殉国家之急. 其素所蓄积也, 仆以为有国士之风.
(Tôi
quan sát con người Lí Lăng, quả thực là người biết giữ tiết tháo, thờ cha mẹ
theo đạo hiếu, giữ chữ tín với bạn bè, gặp tiền tài thì liêm khiết, hoặc lấy hoặc
cho kẻ dưới đều theo lễ nghĩa, phân biệt lớn nhỏ tôn ti, khiêm nhường theo lễ,
cung kính khiêm tốn cam chịu ở dưới người khác, luôn nghĩ đến cấp nạn của đất
nước mà không nghĩ đến bản thân mình. Với phẩm đức tích chứa trước giờ của ông ấy,
tôi cho rằng ông ấy có phong độ của bậc quốc sĩ)
Thành
ngữ Quốc sĩ vô song 国士无双 xuất
phát từ câu nói của Tiêu Hà 萧何 nói về Hàn Tín 韩信 trong
Sử kí – Hoài Âm hầu liệt truyện 史记 - 淮阴侯列传:
Cư nhất nhị nhật, Hà lai yết Thượng. Thượng
thả nộ thả hỉ, mạ Hà viết: “Nhược vong, hà dã?” Hà viết: “Thần bất cảm vong dã,
thần truy vong giả.” Thượng viết: “Nhược sở truy giả thuỳ?” Hà viết: “Hàn Tín
dã.” Thượng phục mạ viết: “Chư tướng vong giả dĩ thập số, công vô sở truy, truy
Tín, trá dã.” Hà viết: “Chư tướng dị đắc nhĩ. Chí như Tín giả, quốc sĩ vô song,
Vương tất dục trường Vương Hán Trung, vô sở sự Tín; Tất dục tranh thiên hạ, phi
Tín vô sở dữ kế sự giả. Cố Vương sách an sở quyết nhĩ.”
居一二日, 何来谒上. 上且怒且喜, 骂何曰: “若亡, 何也?” 何曰: “臣不敢亡也, 臣追亡者.” 上曰: “若所追者谁?” 何曰: “韩信也.” 上复骂曰: “诸将亡者以十数, 公无所追, 追信, 诈也.” 何曰: “诸将易得耳. 至如信者, 国士无双. 王必欲长王汉中, 无所事信; 必欲争天下, 非信无所与计事者. 顾王策安所决耳.
(Qua một
hai hôm, Tiêu Hà đến bái kiến Hán Vương, Hán Vương vừa giận vừa mừng, mắng rằng:
“Ông bỏ trốn, vì sao vậy?” Tiêu hà đáp: “Thần đâu dám bỏ trốn, chỉ là đuổi theo
người bỏ trốn.” Hán Vương lại hỏi: “Người bỏ trốn đó là ai?” Tiêu Hà đáp: “Là
Hàn Tín”. Hán Vương lại mắng: “Các tướng mấy chục người bỏ trốn, ông không đuổi
theo, mà đuổi theo Hàn Tín. Ấy là dối gạt.” Tiêu Hà nói: “Những tướng đó dễ có
được, còn Hàn Tín là quốc sĩ vô song. Nếu Đại vương muốn xưng vương lâu dài ở
Hán Trung thì không cần đến Hàn Tín, còn nếu muốn tranh đoạt thiên hạ, thì trừ
Hàn Tín ra, không ai có thể mưu tính đại sự với Đại vương được. Xem Đại vương
quyết định như thế nào.”)
http://www.ruiwen.com/wenyanwen/1301939.html
Từ rằng: Quốc sĩ xưa nay
Chọn người
tri kỷ một ngày được chăng?
(“Truyện Kiều” 2427 - 2428)
Quốc sĩ: Người kẻ sĩ tài giỏi của nước.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Sử ký Dự Nhượng truyện: Ngộ dĩ quốc sĩ giả, ngã diệc dĩ quốc sĩ báo
chi.
史記豫讓傳: 遇以國士者我亦以國士報之
(Sách Sử
ký truyện Dự Nhượng: Người đãi ta lấy bậc quốc sĩ thì ta cũng lấy quốc sĩ đãi lại)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Theo ý riêng, “quốc sĩ” ở câu 2427, Nguyễn Du đã liên tưởng đến thành ngữ “Quốc sĩ vô song”.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/3/2021