THANH MINH
TIẾT
Tiết nhật truyền thống của Trung Quốc
Thanh minh tiết 清明节 cũng gọi là “Đạp thanh tiết” 踏青节,
“Hành thanh tiết” 行清节, “Tam nguyệt tiết” 三月节,
Tế tổ tiết” 祭祖节, tiết kì giao thời
khoảng vào giữa xuân với cuối xuân. Thanh minh tiết bắt nguồn từ tín ngưỡng
tổ tiên với lễ tục tế xuân thời thượng cổ, gồm hai nội hàm lớn là tự nhiên và
nhân văn, vừa là điểm tiết khí của tự nhiên, cũng là tiết nhật truyền thống. Tảo
mộ tế tổ với đạp thanh vui chơi là chủ đề hai đại lễ tục của Thanh minh tiết, chủ
đề hai lễ tục truyền thống này từ thời cổ tại Trung Quốc đã có sự truyền thừa đến
nay không gián đoạn.
Thanh minh tiết là tiết nhật cổ xưa của dân tộc Trung Hoa,
vừa là tiết nhật nghiêm túc cung kính tảo mộ tế tổ, cũng là tiết nhật đạp thanh
vui chơi thân cận với tự nhiên, hưởng thụ
mùa xuân. Chuôi sao Đẩu 斗 chỉ phương vị Ất 乙 là Thanh minh
tiết khí, thời gian giao tiết trước sau ngày 4 ngày 5 dương lịch. Thời tiết lúc
này sinh khí thịnh vượng, âm khí thoái lui, vạn vật nhả khí cũ hấp thu khí mới,
khắp mặt đất thể hiện cảnh tượng sáng trong, là lúc thích hợp để ra ngoại ô vui
chơi đạp thanh và cử hành tảo mộ tế tổ.
Thanh minh tiết là tiết nhật tế xuân trọng đại truyền thống,
tảo mộ cúng tế, tưởng nhớ tổ tiên là truyền thống tốt đẹp từ xưa đến nay của
dân tộc Trung Hoa, không chỉ có lợi cho việc hoằng dương đạo hiếu, kêu gọi gia
tộc cùng tưởng nhớ mà còn thúc đẩy sức ngưng tụ và tình cảm nhận đồng giữa các
thành viên gia tộc cho đến dân tộc. Thanh minh tiết dung hợp tiết khí tự nhiên
với phong tục văn nhân thành nhất thể, là sự hợp
nhất giữa thiên thời địa lợi và nhân hoà, thể hiện đầy đủ sự truy cầu hài hoà hợp
nhất giữa thiên, địa, nhân của tổ tiên dân tộc Trung Hoa, chú trọng tư tưởng
thuận ứng thiên thời địa nghi, tuân tuần quy luật tự nhiên.
Thanh minh tiết清明节 cùng Xuân tiết 春节, Đoan ngọ tiết 端午节,
Trung thu tiết 中秋节gọi chung là “Trung Quốc tứ đại truyền thống tiết nhật”.
Nội hàm văn hoá của Thanh minh tiết
Thanh
minh tiết là đại tiết tế tổ thịnh đại long trọng nhất của dân tộc Trung Hoa,
thuộc về tiết nhật truyền thống văn hoá lễ kính tổ tiên, thận chung truy viễn.
Thanh minh tiết ngưng tụ tinh thần dân tộc, truyền thừa văn hoá tế tự của văn
minh Trung Hoa, bộc lộ tình cảm đạo đức kế chí
thuật sự, mọi người tôn kính tổ tiên. Tảo mộ tức “mộ tế” 墓祭, gọi đó là “tư thời chi kính” 思时之敬 (hết sức thành kính khi tưởng nhớ) đối với tổ
tiên. Tế xuân tế thu từ thời cổ đã có. Lịch sử Thanh minh tiết lâu đời, bắt nguồn
từ tín ngưỡng tổ tiên và lễ tục tế xuân thời thượng cổ. Căn cứ vào thành quả
nghiên cứu của nhân loại học, khảo cổ học, hai tín ngưỡng nguyên thuỷ nhất của
nhân loại là tín ngưỡng thiên địa và tín ngưỡng tổ tiên. Theo sự khai quật khảo
cổ, tại di chỉ trấn Thanh Đường 青塘 thành phố Anh Đức 英德 tỉnh Quảng Đông
广东 đã phát hiện mộ táng cách nay cả vạn năm, đây là mộ
táng với táng thức có niên đại sớm nhất được xác nhận, cho thấy tiên dân thời
thượng cổ cả vạn năm trước đã có ý thức về hành vi mộ táng và quan niệm lễ tục.
Lễ tục “mộ tế” có nguồn gốc lịch sử lâu đời. “Mộ tế” Thanh minh là sự tổng hợp
và thăng hoa của tiết tục mùa xuân truyền thống. Sự chế định lịch pháp can chi
thượng cổ cung cấp điều kiện tiên quyết để hình thành tiết nhật. Tín ngưỡng tế
tổ và văn hoá tế tự là nhân tố trọng yếu hình thành lễ tục Thanh minh tế tổ. Tiết
tục Thanh minh phong phú, quy nạp lại là hai truyền thống đại tiết lệnh: một là
lễ kính tổ tiên, thận chung truy viễn, hai là hoạt động vui chơi đạp thanh,
thân cận với tự nhiên. Thanh minh tiết không chỉ có chủ đề tế tảo, tưởng nhớ,
truy niệm, mà còn có chủ đề vui chơi đạp thanh, thân tâm vui vẻ, lí niệm truyền
thống “thiên nhân hợp nhất” trong Thanh minh tiết đã có được sự thể hiện sinh động.
Theo sự phát triển của lịch sử, Thanh minh tiết vào thời Đường Tống đã dung hợp
tập tục của Hàn thực tiết 寒食节 và Thượng tị tiết 上巳节,
trộn lẫn dân tục của các vùng các dân tộc thành nhất thể, có nội hàm văn hoá cực
phong phú.
Truyền thuyết
câu chuyện Thanh minh tiết
Câu chuyện Giới Tử Thôi 介子推 “cát cổ phụng quân” 割股奉君 (cắt thịt đùi của
mình dâng lên quốc quân)
Tương
truyền vào thời Xuân Thu, Tấn công tử Trùng
Nh Trùng Nh Trùng Nh Trùng Nh ĩ lên làm quốc
quân, đó chính là Tấn Vă Tấn Vă n Công sau khi nghe
nói, vô cùng xấu hổ, đích thân dẫn người đi mời Giới Tử Thôi , nh Tấn Vă
Cát nhục phụng quân tận đan tâm
Đản nguyện chủ công thường thanh minh
割肉奉君尽丹心
但愿主公常清明
(Cắt thịt dâng lên quốc quân thể hiện hết lòng son
Chỉ mong chúa công luôn sáng suốt)
Để kỉ
niệm Giới Tử Thôi, Tấn Vă
Trong
các sử sách ghi chép, quả thực có Giới Tử Thôi. Nhưng những ghi chép trong sử
thư Tả truyện 左传, Sử kí 史记 hoàn
toàn không có tình tiết Giới tử Thôi vì núi bị đốt mà chết. Đồng thời, về Hàn
thực tiết bắt nguồn từ việc kỉ niệm Giới Tử Thôi, thuyết này sớm nhất cũng vào
lúc giao thời giữa Tây Hán và Đông Hán mới có ghi chép (xem “Tân luận” 新论 của
Hoàn Đàm 桓谭). Nhiều học giả cho rằng đó là người đời sau khiên cưỡng giải thích Hàn thực tiết mà ra. Theo sự khảo chứng, khởi nguồn của Thanh minh
tiết kì thực không liên quan gì đến Giới Tử Thôi. Thanh minh tiết là một đại tiết
tế xuân, trước đời Chu đã xác định. Địa vực
Trung Quốc rộng lớn, thời Tiên Tần phong tục nam bắc khác nhau, trong văn hiến
chủ yếu ghi chép bắc tục. Thời Đường là thời kì dung hợp phong tục mộ tế các
nơi. Từ đó về sau tiết tục mộ tế lúc Thanh minh tế dần xuất hiện trong các sử
sách. Tiết nhật truyền thống trong diễn biến của sự phát triển lịch sử đa phần
được gán ghép vào một truyền thống làm “khởi nguyên”, nhưng theo khảo sát thực tế,
cách nói này luôn muộn hơn nhiều so sự ra đời của tiết nhật, nó là do đời sau tạo
ra.
Huỳnh Chương Hưng
12/3 Thanh minh tiết năm Canh Tí
Nguồn
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật