GIEO THOI TRƯỚC CHẲNG GIỮ GIÀNG (519)
Gieo thoi: Điển xuất từ truyện
Tạ Côn 谢鲲 trong Tấn thư 晋书.
Tạ Côn 谢鲲 (281
– 324) tự Ấu Dư 幼舆, người Hạ Dương 夏阳nước
Trần thời Tấn. Tổ phụ Tạ Toản 谢缵, giữ chức Điển y
Trung lang tướng 典衣中郎将; phụ thân Tạ Hành 谢衡,
được khen là có tố chất Nho gia, làm quan đến chức Quốc tử Tế tửu 国子祭酒. Tạ Côn lúc trẻ đã nổi tiếng, thông đạt cao ngạo, có
kiến thức hơn người, nhưng không giữ uy nghi, ham thích “Lão Tử” 老子“Dịch kinh” 易经, giỏi hát giỏi
đàn, Vương Diễn 王衍, Kê Thiệu 嵇绍đều cho là kì tài.
Nhà
hàng xóm họ Cao 高 có cô
con gái xinh đẹp, Tạ Côn từng trêu ghẹo, bị cô gái lấy chiếc thoi dệt ném Tạ
Côn làm gãy hai cái răng. (Tạ thường thiêu
chi, nữ đầu thoa, chiết kì lưỡng xỉ - 谢尝挑之, 女投梭, 折其两齿).
Người
đương thời nói rằng:
Nhậm đạt bất dĩ, Ấu Dư chiết xỉ
任达不已, 幼舆折齿
(Phóng túng không thôi, Ấu Dư gãy răng)
Tạ Côn
nghe được, cao ngạo nói rằng:
Do bất phế ngã khiếu ca
犹不废我啸歌
(Điều đó chẳng ảnh hưởng gì đến việc ta ca hát)
.......................
Từ câu chuyện của Tạ Côn, về sau có thành ngữ “đầu
thoa chiết xỉ” 投梭折齒 và
“đầu thoa chi cự” 投梭之拒 dùng
để ví con gái kháng cự lại sự trêu chọc của con trai.
Gieo thoi trước chẳng giữ giàng
Để sau nên thẹn cùng chàng, bởi ai?
(“Truyện
Kiều” 519 – 520)
Gieo thoi: Các bản đều chú sách Tấn thư chép truyện Tạ Côn trêu
ghẹo người con gái hàng xóm bị cô ta cầm thoi dệt ném gãy hai cái rằng. Nguyên
truyện nói: “Đầu thoa chi cự” nghĩa là “cự tuyệt bằng cách ném thoi” tức là chỉ
điển này.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Tấn Tạ Côn truyện:
Lân hữu mỹ nữ, Côn khiêu chi, nữ dĩ thoa đầu Côn chiết kỳ lưỡng xỉ.
晉謝鯤傳: 鄰有美女鯤挑之女以梭投鯤折其兩齒
(Truyện người Tấn Tạ Côn: Láng giềng có con gái đẹp, ngươi
Côn bỡn, người con gái lấy thoi quăng ngươi Côn gãy hai cái răng)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/4/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật