THẨM QUÁT VỚI “MỘNG KHÊ BÚT ĐÀM”
Thẩm
Quát 沈括, người Tiền Đường 钱塘thời
Bắc Tống. Từ nhỏ Thẩm Quát đã khắc khổ học tập, đọc rất nhiều sách nhưng không tin hết vào sách, mà độc lập suy nghĩ, đích thân trải nghiệm thực tế.
Đối với
khoa học, Thẩm Quát càng chuyên tâm, không tiếc hao phí thời gian tìm hiểu một
vấn đề. Để quan trắc vị trí chính xác của sao Bắc cực, ông 3 tháng liền không
ngủ ngon giấc, mỗi tối đều đối diện với hỗn thiên nghi 浑天仪 (máy
trắc lượng, định vị thiên thể - ND) quan sát sao Bắc cực, đồng thời còn vẽ ra vị
trí của sao Bắc cực lúc nửa đêm về trước,
lúc nửa đêm và nửa đêm về sau.
Cứ như
vậy, ông liên tiếp vẽ ra hơn 200 bức hoạ, cuối cùng định được vị trí sao Bắc cực hoàn
toàn không phải ở phương chính bắc, khiến thiên văn học Trung Quốc đi trước một
bước.
Thẩm
Quát nhận mệnh từ triều đình vẽ ra “Thủ lệnh đồ” 守令图
(cũng gọi là “Thiên hạ quận huyện đồ” 天下郡县图), trước sau mất
thời gian 10 năm. Chẳng may kẻ xấu gièm pha, Thẩm Quát bị biếm truất, cái nghèo
khó bức bách ông phải đến trú ở một ngôi miếu cũ, nhưng bất luận thời tiết cực
rét cực nóng, ông vẫn không buông bỏ bức hoạ đồ. Về sau được đại xá, mới tiếp tục
sứ mệnh.
Tóm lại,
đối với thiên văn, số học, lịch pháp, địa lí, vật lí, sinh vật, y học, sử học,
văn học, âm nhạc v.v... Thẩm Quát đều thâm nhập nghiên cứu, đồng thời đem thành
quả nghiên cứu tổng hợp lại viết nên một bộ trứ tác khoa học nổi tiếng là Mộng Khê bút đàm 梦溪笔谈.
Thẩm
Quát là một nhà hoạt động chính trị và là một nhà khoa học đa tài đa nghệ của
Trung Quốc, thậm chí ít có trên thế giới.
Chú của người
dịch
Thẩm Quát 沈括 (1031 – 1095): tự Tồn Trung 存中,
hiệu Mộng Khê Trượng Nhân 梦溪丈人, người Tiền Đường
钱塘, Hàng Châu 杭州, Triết Giang 浙江. Thẩm Quát là chính trị gia, khoa học gia thời Bắc Tống.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 17/8/2018
Nguyên tác Trung văn
THẨM QUÁT DỮ “MỘNG
KHÊ BÚT ĐÀM”
沈括与 “梦溪笔谈”
Trong quyển
BÁCH GIA TÍNH
百家姓
Biên soạn: Triệu Dương 赵阳
Cát Lâm Đại học xuất bản xã, 2005
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật