伏久与开先
伏久者 (1), 飞必高; 开先者 (2), 谢独早
(小窗幽记)
PHỤC
CỬU DỮ KHAI TIÊN
Phục cửu giả (1), phi tất
cao; khai tiên giả (2), tạ độc tảo.
(Tiểu
song u kí)
Chú thích
1- Phục 伏: tiềm phục. Chỉ
bản lĩnh ẩn tàng không lộ ra bên ngoài
2- Khai tiên 开先: nở quá sớm.
3- Tạ 谢: héo úa.
Dịch nghĩa
NẤP LÂU VÀ NỞ SỚM
Sự vật ẩn
nấp lâu dài, một khi bay lên, nhất định sẽ bay rất cao; hoa nở quá sớm, một khi
héo úa, sẽ héo úa sớm nhất.
Phân tích và
thưởng thức
Bất cứ
sự vật nào cũng đều tuân theo quy luật khách quan, nếu ẩn nấp lâu dài, một khi
biểu hiện ra, nhất định sẽ tràn trề mạnh mẽ. Người xưa bảo rằng:
Bất phi tắc dĩ, nhất phi xung thiên; bất
minh tắc dĩ, nhất minh kinh nhân
不飞则已, 一飞冲天; 不鸣则已, 一鸣惊人
(Không
bay thì thôi, một khi bay thì bay vút tận trời cao; không kêu thì thôi, một khi
kêu thì kinh động mọi người.)
Câu đó
chính là nói về đạo lí này.
Hoa nở quá sớm, một khi héo
úa, thường héo úa nhanh nhất. Đây cũng là quy luật khách quan trong giới tự
nhiên. Nhân vì nở quá sớm, các phương diện không có cách gì phối hợp, đương
nhiên rất nhanh chóng kiệt lực mà héo tàn. Giống như Phương Trọng 方仲 vịnh thần đồng:
Tiểu thời liễu liễu, đại vị tất giai
小时了了, 大未必佳
(Lúc nhỏ thông minh nhanh nhẹn, lớn lên chưa chắc đã
hay.)
Chính
do bởi khai phát quá sớm mà trở thành người bình thường. Trong cuộc sống hiện
thực, chúng ta thường thấy một số người lúc còn trẻ im lìm không ai biết đến, nhưng
nhân vì không ngừng tích luỹ và chuẩn bị, cuối cùng có được thành tích rất lớn.
Điều này đối với sự giáo dục hiện nay của chúng ta rất có ý nghĩa: chỉ có thể
thuận ứng theo tự nhiên, chứ không thể nôn nóng nhón mạ giúp cho mạ mau lớn (1).
Chú của người
dịch
1- Nhón mạ giúp
cho mạ mau lớn:
Trong Mạnh Tử - Công Tôn Sửu 孟子 - 公孫丑 có đoạn:
宋人有閔其苗之不長而揠之者, 芒芒然歸, 謂其人曰: “今日病矣,予助苗長矣.” 其子趨而往視之, 苗則槁矣.
Tống nhân hữu mẫn kì miêu chi bất trưởng nhi yết chi
giả, mang mang nhiên quy, vị kì nhân viết: “Kim nhật bệnh hĩ, dư trợ miêu trưởng
hĩ.” Kì tử xu nhi vãng thị chi, miêu tắc cảo hĩ.
Có người
nước Tống lo mạ của mình không lớn nên đã nhón mạ lên, ông ta mệt nhọc quay trở
về nói với người nhà rằng: “Hôm nay mệt quá, ta đã giúp cho mạ mau lớn.” Người
con liền chạy ra ruộng xem, mạ đều bị khô héo cả.
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do
Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho
gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được
xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
Toàn
sách được chia làm 12 quyển:
quyển 1: tập
tỉnh 集醒 quyển 2: tập
tình 集情 quyển 3: tập
tiễu 集峭
quyển 4: tập
linh 集灵 quyển 5: tập
tố 集素 quyển 6:
tập cảnh 集景
quyển 7: tập
vận 集韵 quyển 8: tập
kì 集奇 quyển 9:
tập ỷ 集绮
quyển 10: tập
hào 集豪 quyển 11: tập
pháp 集法 quyển 12: tập
thiến 集倩
Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi
Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thư cục xuất bản năm 2007, sách
này không chia thành 12 quyển như ở
trên.
Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639):
văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇,
hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭
Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông
minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời.
Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn
sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘
suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ
bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất
nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集 truyền đời.
Huỳnh Chương
Hưng
Quy Nhơn
19/12/2015
Nguyên tác
PHỤC CỬU DỮ KHAI TIÊN
伏久与开先
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật