庸愚与豪杰
宁为随世之庸愚 (1), 勿为欺世之豪杰 (2).
(小窗幽记)
DUNG
NGU DỮ HÀO KIỆT
Ninh vi tuỳ thế chi dung ngu (1),
vật vi khi thế chi hào kiệt (2).
(Tiểu
song u kí)
Chú thích
1- Tuỳ thế 随世: thuận ứng thời
thế.
Dung ngu 庸愚: bình thường, tầm thường.
2- Khi thế 欺世: lừa dối người
đời.
Dịch nghĩa
BÌNH THƯỜNG VÀ HÀO KIỆT
Thà làm
một người bình thường thuận ứng theo thời thế, chứ đừng làm kẻ hào kiệt lừa đời
dối người.
Phân tích và
thưởng thức
Trên vũ
đài Kinh kịch, Tào Tháo 曹操 cao giọng hát rằng:
Thế nhân hại ngã gian
Ngã tiếu thế nhân thiên
Vi nhân thiểu cơ biến
Phú quý chẩm song toàn?
世人害我奸
我笑世人偏
为人少机变
富贵怎双全?
(Người đời ghét ta gian
Ta chê người đời lệch
Làm người mà ít cơ biến
Thì làm sao giàu sang có được cả hai?)
Tào Tháo một đời kiêu hùng được người đời cho
rằng “trị thế chi năng thần, loạn thế chi gian hùng” 治世之能臣乱世之奸雄 (bề tôi giỏi thời thịnh trị, gian hùng thời loạn),
sao lại như vậy? Tào Tháo tài trí hơn người, đó là sự thực không thể tranh cải,
nhưng Tào Tháo tâm thuật bất chính, chỉ chuyên mưu lợi cho bản thân, cho nên
không xứng là anh hùng hào kiệt chân chính. Hào kiệt mà đúng là hào kiệt là ở
chỗ biết vận dụng tài trí tạo phúc cho mọi người. Nếu anh hùng hào kiệt mà
không thể tạo phúc cho mọi người thì thà làm một người bình thường, tránh lưu lại
tiếng chê cười. Nếu vốn không có tài trí hơn người mà lại không chịu làm người
bình thường, thiếu sự sáng suốt tự tri, thì đó sẽ là tự mình chuốc lấy cái nhục,
là hoạ hại cho xã hội.
Chú của người
dịch
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do
Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho
gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được
xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
Toàn
sách được chia làm 12 quyển:
quyển 1: tập
tỉnh 集醒 quyển 2: tập
tình 集情 quyển 3: tập
tiễu 集峭
quyển 4: tập
linh 集灵 quyển 5: tập
tố 集素 quyển 6:
tập cảnh 集景
quyển 7: tập
vận 集韵 quyển 8: tập
kì 集奇 quyển 9:
tập ỷ 集绮
quyển 10: tập
hào 集豪 quyển 11: tập
pháp 集法 quyển 12: tập
thiến 集倩
Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi
Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thư cục xuất bản năm 2007, sách
này không chia thành 12 quyển như ở
trên.
Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639):
văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇,
hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭
Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông
minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời.
Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn
sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘
suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ
bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất
nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集 truyền đời.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 04/11/2015
Nguyên tác
DUNG NGU DỮ HÀO KIỆT
庸愚与豪杰
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật