Dịch thuật: Khổng Tử và các đệ tử

KHỔNG TỬ VÀ CÁC ĐỆ TỬ

          Một trong những thành tựu vĩ đại nhất của Khổng Tử 孔子đó là đã bồi dưỡng được một số học trò “sùng nhân thượng nghĩa” 崇仁尚义 (tôn trọng điều nhân, quý chuộng điều nghĩa”. Có hơn 3000 học trò được Khổng Tử chỉ dạy, trong đó có hơn 70 người đạt được thành tựu. Khổng Tử phân những học trò có thành tựu ra làm 4 loại; tức đạo đức (tu dưỡng), chính sự (tùng chính), ngôn ngữ (ngoại giao) và văn học (học thuật). Những đệ tử này giới hạn trong khoảng hậu kì thời Khổng Tử chu du các nước, phân ra tiền kì và hậu kì. Những đệ tử tiền kì theo học Khổng Tử tương đối lớn tuổi, lịch duyệt xã hội nhiều, đa số xuất thân từ con em bình dân, theo chính trị là chính, nổi bật có Nhiễm Hữu 冉有, Tử Cống 子贡 và Tử Lộ 子路; nhưng trong số đó cũng có những nhân vật đạo đức nghiêm khắc phê phán chính trị hiện thực, ví dụ như Nhan Hồi 颜回và Mẫn Tử Khiên 闵子骞. Các đệ tử hậu kì thì ngược lại, họ lấy hoạt động giáo dục và học thuật làm chính, chủ yếu có Tử Trương 子张, Tử Hạ 子夏, Tăng Tử 曾子và Tử Du 子游. Do những nỗ lực của các đệ tử hậu kì, sau khi Khổng Tử qua đời, Khổng học nhanh chóng xuất hiện cao trào đầu tiên, đồng thời đã phát dương quang đại. Nhưng do bởi họ phổ biến chú trọng học thuật, cho nên, xu hướng tư tưởng lấy việc truy cầu chính trị làm chính của Khổng Tử đã phát sinh sự chuyển hướng. Đồng thời, giữa những đệ tử kiệt xuất hậu kì cũng có sự phân kì tư tưởng. Trong việc hỗ tương biện luận, phái tu dưỡng và cường điệu tự phản nội tại mà Tăng Tử đứng đầu đã chiếm  thế thượng phong. Tư tưởng của phái này truyền đến thời đại Mạnh Tử 孟子và đã diễn hoá thành Nho học thời Chiến Quốc. Tư tưởng Nho gia tuy có thể truy ngược đến học thuyết Khổng Tử, nhưng Nho học hoàn toàn không phải là học phái do Khổng Tử khai sáng. Chẳng qua, tư tưởng học thuật Trung Quốc, bắt đầu từ Khổng Tử mới chân chính xuất hiện tư học trong học quan, tức học vấn gia chuyên môn với thân phận cá nhân, mà có tư học mới có tranh minh, sáng tân và đề cao. Từ ý nghĩa này mà nói, lịch sử tư tưởng Trung Quốc là bắt đầu từ Khổng Tử. Do bởi diện tư tưởng của Khổng Tử cùng các học trò rất rộng, ảnh hưởng trước đó chưa từng có, nên cũng có người cho rằng, bách gia thời Xuân Thu Chiến Quốc đều xuất phát từ một nhà Khổng học, tức các nhà đều là truyền nhân của học trò Khổng Tử.

                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                                Quy Nhơn 09/02/2018

Nguyên tác Trung văn

KHỔNG TỬ HOÀ THA ĐÍCH ĐỆ TỬ MÔN

孔子和他的弟子们

Trong quyển

ĐỒ VĂN TRUNG QUỐC THÔNG SỬ

图文中国通史

(tập Sử tiền sử - Chiến quốc)

Chủ biên: Triệu Hướng Tiêu 赵向标

Tân Cương nhân dân xuất bản xã, 2002.