Dịch thuật: Tam gia phân Tấn (kì 6)

TAM GIA PHÂN TẤN

(kì 6)

三家以国人围而灌之, 城不浸者三版; 沉灶产蛙, 民无叛意. 智伯行水 ⁽¹⁾, 魏桓子御, 韩康子骖乘 ⁽²⁾. 智伯曰: “吾乃今知水可以亡人国也.” 桓子肘康子, 康子履桓子之跗 ⁽³⁾, 以汾水可以灌安邑, 绛水可以灌平阳也 ⁽⁴⁾. 絺疵谓智伯曰 ⁽⁵⁾: “韩, 魏必反矣.” 智伯曰: “子何以知之?” 疵曰: “以人事知之. 夫从韩, 魏之兵以攻赵 ⁽⁶⁾, 赵亡, 难必及韩, 魏矣. 今约胜赵而三分其地, 城不没者三版, 人马相食, 城降有日 ⁽⁷⁾, 而二子无喜志 ⁽⁸⁾, 有忧色, 是非反而何 ⁽⁹⁾?” 明日, 智伯以絺疵之言告二子, 二子曰: “此夫谗人欲为赵氏游说, 使主疑于二家而懈于攻赵氏也. 不然, 夫二家岂不利朝夕分赵氏之田, 而欲为危难不可成之事乎!” 二子出, 絺疵入曰: “主何以臣之言告二子也?” 智伯曰: “子何以知之?” 对曰: “臣见其视臣端而趋疾 ⁽¹⁰⁾, 知臣得其情故也.” 智伯不悛 ⁽¹¹⁾. 絺疵请使于齐 ⁽¹²⁾.

Phiên âm

          Tam gia dĩ quốc nhân vi nhi quán chi, thành bất khả tẩm giả tam bản; trầm táo sản oa, dân vô bạn ý. Trí Bá hành thuỷ ⁽¹⁾, Nguỵ Hoàn Tử ngự, Hàn Khang tử tham thừa ⁽²⁾. Trí Bá viết: “Ngô nãi kim tri thuỷ khả dĩ vong nhân quốc dã.” Hoàn Tử trửu Khang Tử, Khang Tử lí Hoàn Tử chi phụ ⁽³⁾, dĩ Phần thuỷ khả dĩ quán An Ấp, Giáng thuỷ khả dĩ quán Bình Dương dã ⁽⁴⁾. Hi Tì vị Trá Bá  viết ⁽⁵⁾: “Hàn, Nguỵ tất phản hĩ.” Trí Bá viết: “Tử hà dĩ tri chi?” Tì viết: “Dĩ nhân sự tri chi. Phù tùng Hàn, Nguỵ chi binh dĩ công Triệu ⁽⁶⁾, Triệu vong, nan tất cập Hàn, Nguỵ hĩ. Kim ước thắng Triệu nhi tam phân kì địa, thành bất một giả Tam Bản, nhân mã tương thực, thành hàng hữu nhật ⁽⁷⁾, nhi nhị tử vô hỉ chí ⁽⁸⁾, hữu ưu sắc, thị phi phản nhi hà ⁽⁹⁾?” Minh nhật, Trí Bá dĩ Hi tì chi ngôn cáo nhị tử, nhị tử viết: “Thử phù sàm nhân dục vi Triệu thị du thuế, sử chủ nghi vu nhị gia nhi giải vu công Triệu thị dã. Bất nhiên, phù nhị gia khởi bất lợi triêu tịch phân Triệu thị chi điền, nhi dục vi nguy nan bất khả thành chi sự hồ!” Nhị tử xuất, Hi Tì nhập viết: “Chủ hà dĩ thần chi ngôn cáo nhị tử dã?” Trí Bá viết: “Tử hà dĩ tri chi?” Đối viết: “Thần kiến kì thị thần đoan nhi xu tật ⁽¹⁰⁾, tri thần đắc kì tình cố dã.” Trí Bá bất thuân ⁽¹¹⁾, Hi Tì thỉnh sứ vu Tề ⁽¹²⁾.

Chú thích

1- Hành thuỷ 行水: quan sát thế của nước. “Hành” 行 là tuần thị, thị sát.

2- Nguỵ Hoàn Tử ngự, Hàn Khang Tử tham thừa 魏桓子御, 韩康子骖乘: Nguỵ Hoàn Tử phía trước, ở giữa đánh xe, Hàn Khang Tử phía sau. “Tham thừa” 骖乘: xe theo hoặc người theo.

3- Trửu 肘: lấy cùi chỏ hích. Ở đây dùng như động từ

          Lí 履: giẫm.

          Phụ 跗: bàn chân.

          Nguỵ Hoàn Tử và Hàn Khang Tử không dám nói, cả hai dùng cùi chỏ và chân chạm nhau ngầm bày tỏ ý.

4- Phần thuỷ khả dĩ quán An Ấp, Giáng thuỷ khả dĩ quán Bình Dương以汾水可以灌安邑, 绛水可以灌平阳:

“Phần thuỷ” chảy qua Bình Dương 平阳, ấp của Hàn Khang Tử, thành cổ nay ở phía nam thành phố Lâm Phần 临汾 Sơn Tây 山西

“Giáng thuỷ” tức “Tốc thuỷ” 涑水, chảy qua An Ấp 安邑, ấp của Nguỵ Hoàn Tử, thành cổ nay ở phía tây bắc huyện Hạ 夏Sơn Tây 山西.

5- Hi Tì 絺疵: công tộc của nước Tấn.

6- Tùng 从: thống lĩnh

7- Hữu nhật 有日: đợi ngày

8- Chí 志: ý

9- Phi phản nhi hà 非反而何: không phải là phản thì là gì. “Nhi” có nghĩa là “tắc” 则.

10- Thị thần đoan 视神端: mắt nhìn ta chăm chăm.

          Xu tật 趋疾: nhanh chóng đi qua

11- Thuân 悛: hối cải.

12- Hi Tì thỉnh sứ vu Tề絺疵请使于齐: Hi Tì nhân vì Trí Bá không tín nhiệm, nên xin đi sứ nước Tề để tránh hoạ

Dịch nghĩa

          Trí Bá, Hàn Khang Tử, Nguỵ Hoàn Tử ba nhà này vây Tấn Dương, đồng thời cho nước sông Tấn đổ vào thành, thành tường chỉ còn tam bản ^(*) là không bị ngập; nồi niêu của bách tính trong thành nổi trôi, ếch nhái nhảy khắp nơi, nhưng bách tính không có ý làm phản. Ngày nọ, Trí Bá đi quan sát thế nước, Nguỵ Hoàn Tử đánh xe cho Trí Bá, Hàn Khang Tử đứng bên phải hộ vệ. Trí Bá nói rằng:

          - Đến hôm nay ta mới biết thế nước có thể làm cho người ta mất nước!

          Nghe vậy, Nguỵ Hoàn Tử lấy cùi chỏ hích Hàn Khang Tử, Hàn Khang Tử cũng hiểu ý, dùng chân giẫm lên chân của Nguỵ Hoàn Tử, bởi vì sông Phần có thể chảy qua đô thành An Ấp của nước Nguỵ, sông Giáng có thể chảy qua đô thành Bình Dương của nước Hàn. Sau sự việc đó, mưu sĩ của Trí Bá là Hi Tì nói với Trí Bá  rằng:

          - Hai nhà Hàn Nguỵ nhất định sẽ làm phản!

          Trí Bá hỏi:

          - Sao ông biết?

          Hi Tì đáp rằng:

          - Đây là lấy lí thường của con người mà đoán ra vậy. Chúng ta liên hiệp với đội quân hai nhà Hàn Nguỵ để đánh Triệu, một khi họ Triệu bị diệt vong, tai nạn sau đó tất sẽ giáng xuống hai nhà Hàn Nguỵ. Hiện chúng ta ước định sau khi tiêu diệt họ Triệu, ba nhà chúng ta sẽ chia đất đai của Triệu, thành Tấn

Dương chỉ còn tam bản là không bị ngập, trong thành giết ngựa lấy thịt để ăn, chỉ còn đợi ngày đầu hàng.  Nhưng Hàn Nguỵ hai nhà không vui, mà lại có sắc mặt lo lắng. đó chẳng phải là sẽ làm phản thì là gì?

          Ngày hôm sau, Trí Bá đem những lời của Hi Tì nói lại với Hàn Khang Tử và Nguỵ Hoàn Tử. Hai người nói rằng:

          - Đó nhất định là kẻ tiểu nhân li gián du thuyết cho Triệu, khiến chúa công đối với hai nhà Hàn Triệu sinh lòng nghi ngờ mà bỏ qua việc tấn công nước Triệu. Nếu không thế, hai nhà chúng tôi lẽ nào trước mắt không vui đối với đất đai họ Triệu được phân chia, lại đi làm những việc muôn phần nguy hiểm mà không thể thành công?

          Hai người đi ra, Hi Tì bước vào nói rằng:

          - Sao chúa công lại đem những lời của thần hạ nói cho hai người họ?

          Trí Bá kinh ngạc hỏi ngược lại:

          - Sao ông biết?

          Hi Tì đáp rằng:

          - Thần thấy họ nhìn thần với thần sắc hoảng loạn rồi vội vã bỏ đi, do bởi họ biết thần nhìn thấu ruột gan của họ, cho nên mới có biểu hiện đó.

          Trí Bá vẫn không hối cải. Thế là Hi Tì xin được đi sứ nước Tề để tránh tai hoạ.

Chú của người dịch

*- Tam bản 三版:

          Theo chú thích trong Tư Trị Thông Giám 资治通鋻 do Từ Hoài An 徐怀安 chủ biên, Thiên Tân cổ tịch xuất bản xã xuất bản, “bản” 版 là tấm ván hẹp dùng để xây tường, ở đây dùng làm đơn vị đo lường, 1 bản là 2 xích, như vậy “tam bản” là 6 xích.

                                                              Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 28/11/2016

Nguồn

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM

资治通鉴

Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光

Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武

    Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013