DIỄN BIẾN QUAN XƯNG TỂ TƯỚNG
QUA CÁC TRIỀU ĐẠI
KIM, NGUYÊN
TRIỀU KIM
Triều Kim vào thời gian đầu mở nước đặt
ra “Bột cực liệt” 勃极烈 gồm 4 người,
tương đương với chức Tể tướng, lần lượt là Am ban (đại) Bột cực liệt 谙班 (大) 勃极烈,
Quốc luận Hốt lỗ Bột cực liệt 国论忽鲁勃极烈,
Quốc luận A mãi (đệ nhất) Bột cực liệt 国论阿买(第一)勃极烈,Quốc luận Trắc (đệ nhị) Bột cực
liệt 国论昃(第二)勃极烈,tổ thành tổ chức hành chính
trung ương tối cao, giúp Hoàng đế xử lí chính sự.
Năm
1132, Kim Thái Tông đem Bột cực liệt chính thức định thành 4 người đem Quốc luận A mãi Bột cực
liệt 国论阿买勃极烈 đổi gọi là Quốc luận Tả Bột cực
liệt 国论左勃极烈, đem Quốc luận Trắc Bột cực liệt
国论昃勃极烈 đổi gọi là Quốc luận Hữu Bột cực
liệt 国论右勃极烈. Sau khi Kim Thái Tổ công chiếm
khu vực Yên Vân 燕云,
vào năm 1123 đã lập chức Đồng Trung thư Môn hạ bình chương sự tại nơi này. Năm
1126, Kim Thái Tông lại lập Thượng thư sảnh tại vùng đất người Hán, đặt Thương
thư Tả, Hữu bộc xạ làm Tể tướng.
Thời
Kim Hi Tông, thống nhất quan chế ở nội địa và Hán địa, bỏ chế độ Bột cực liệt,
lấy Thượng thư lệnh, Tả thừa tướng, Hữu thừa tướng làm Tể tướng, đồng thời đặt
Tả thừa, Hữu thừa làm Phó tướng, ngoài ra đặt Bình chương chính sự 平章政事, Tham tri chính sự 参知政事làm trợ thủ cho Chính, Phó Tể tướng.
Thượng thư lệnh lúc bấy giờ là chức hàm vinh dự, Tả thừa tướng, Hữu thừa tướng
mới là Tể tướng thực tế.
Năm
1156, Hải Lăng Vương 海陵王 một lần nữa cải cách quan chế, lấy Thượng thư sảnh làm cơ
quan trung ương của triều đình, Thượng
thư lệnh làm Tể tướng, không đặt Tả Hữu thừa tướng, Tham tri chính sự, đồng thời
phế bỏ Bình chương sự.
Năm
1162, Kim Thế Tông lại cải cách quan chế, lập Thượng thư lệnh, Tả Hữu thừa tướng,
Bình chương chính sự làm Tể tướng quan, lấy Tả Hữu thừa, Tham tri chính sự làm
Chấp chính quan.
TRIỀU
NGUYÊN
Thời Nguyên Thái Tổ Thành Cát Tư Hãn 成吉思汗 lúc ban đầu khi kiến lập đế quốc
Mông Cổ, quan chế vô cùng đơn giản, chức Thừa tướng gọi là Đại tất đồ xích 大必阇赤. Trải qua 2 năm Đà Lôi 拖雷 giám quốc, sau khi Nguyên Thái
Tông Oa Khoát Đài 窝阔台
lên ngôi, lấy Trung thư lệnh, Tả Hữu thừa tướng làm Tể tướng, do đại thần đảm
nhiệm. Trải qua thời Nguyên Định Tông Quý Do 贵由 và Hiến Tông Mông Ca 蒙哥, đến Thế Tổ Hốt Tất Liệt 忽必烈 mới mô phỏng theo chế độ đời
Hán định lại quan chế một cách hoàn chỉnh. Từ niên hiệu Trung Thống 中统 thứ nhất (năm 1260) (1)
trở đi, lấy Trung thư sảnh tổng lí chính vụ, Xu mật viện nắm giữ binh mã. Trung
thư sảnh lại đặt ra Trung thư lệnh điển lãnh bách quan, quyết đoán chính sự thường
ngày, do Hoàng thái tử kiêm nhiệm, nhưng trường kì hư vị, chỉ là Tể tướng trên
danh nghĩa. Ngoài ra còn đặt ra Tả, Hữu thừa tướng thống lĩnh Lục quan 六官, chỉ huy bách ti, vị thứ dưới
Trung thư lệnh, khi không có Trung thư lệnh, chức quan này sẽ thay. Do bởi
Trung thư lệnh trường kì chỉ là hư vị, Tả Hữu thừa tướng đã trở thành Tể tướng
trên thực tế. Lại đặt ra Bình chương chính sự 平章政事, phàm những việc quân quốc trọng
đại không việc gì là không do vị quan này xử lí, là Nhị thừa tướng 贰丞相 tức thứ tướng, lấy Tả Hữu thừa
tướng và Tham tri chính sự làm Phó tướng. Tả, Hữu thừa còn được gọi là Tả, Hữu
hạt 左,
右辖, phụ trách giải quyết chính sự
hàng ngày, Tham tri chính sự cũng tham dự, vị thứ sau Tả, Hữu thừa.
Trước
niên hiệu Trung Thống 中统 thứ nhất, liên quan đến vấn đề này sử sách ghi chép rất sơ
sài, nên họ tên các vị Tể tướng được lưu lại rất ít.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- Trung Thống 中统 là niên hiệu của Nguyên Thế Tổ
Hốt Tất Liệt 忽必烈,
niên hiệu này được dùng trong 5 năm, bắt đầu từ năm 1260.
Huỳnh Chương Hưng
Quy
Nhơn 21/3/2013
Nguyên tác Trung văn
LỊCH ĐẠI TỂ TƯỚNG
QUAN XƯNG ĐÍCH DIỄN BIẾN
历代宰相官称的演变
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ
TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm
Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất
bản xã, 1999.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật