功名債
江山不少英雄客
重乾坤一擔付諸儒
天覆吾地載吾
天地生吾原有意
也是江山鍾秀氣
果然臺閣出名功
遇龍雲使志妥桑蓬
報捷幟南天蝴蝶舞
才步稱必功名顯著
塵寰中債款决還清
豐饒千駟萬鍾
卿侯車馬相公久持
塵埃誰易識誰
CÔNG DANH TRÁI
Giang sơn bất thiểu anh hùng khách
Trọng càn khôn nhất đảm phó
chư nho
Thiên phú ngô, địa tái ngô
Thiên địa sinh ngô nguyên hữu ý
Dã thị giang sơn chung tú khí
Quả nhiên đài các xuất danh công
Ngộ long vân, sử chí thoả
tang bồng
Báo tiệp sí, nam thiên hồ điệp
vũ
Tài bộ xứng, tất công danh hiển
trứ
Trần hoàn trung, trái khoản
quyết hoàn thanh
Phong nhiêu thiên tứ vạn
chung
Khanh hầu xa mã tướng công cửu
trì
Trần ai, thuỳ dị thức thuỳ
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/10/2025
Chú của người dịch
1-Thiên phú ngô, địa tái
ngô 天覆吾, 地載吾: trời che ta, đất chở ta. Trong “Lễ kí –
Trung Dung” 禮記 - 中庸có câu:
Thiên chi sở phú, địa chi sở
tái.
天之所覆, 地之所載
(Trời thì che, đất thì chở)
2-Tài bộ 才步:
Thành ngữ Trung Quốc có câu “Thất bộ chi tài” 七步之才cũng nói là “Thất bộ thi thành” 七步诗成, hình dung người có tài năng
mẫn tiệp, liên quan đến câu chuyện lịch sử về mối quan hệ giữa hai anh em Tào
Phi 曹丕và
Tào Thực 曹植,
cả hai là con của Tào Tháo曹操. Trong “Thế thuyết tân ngữ” 世说新语của Lưu Nghĩa Khánh 刘义庆 triều Tống thời Nam triều có
chép:
Sau
khi Tào Phi 曹丕
đăng cơ tức Nguỵ Văn Đế 魏文帝, nhân vì luôn đố kị với tài năng mẫn tiệp của người
em là Tào Thực 曹植nên
thường gây khó. Lần nọ Tào Phi bảo Tào Thực trong 7 bước phải làm xong một bài
thơ, nếu không sẽ bị xử tử. Tào Thực bi phẫn, lúc dời bước chân, miệng xuất khẩu
thành thơ, ngâm rằng:
Chử đậu nhiên đậu ki
Đạu tại phủ trung khấp
Bổn thị đồng căn sinh
Tương tiên hà thái cấp
煮豆燃豆萁
豆在釜中泣
本是同根生
相煎何太急
(Nấu đậu đun củi đậu
Đậu trong nồi khóc
Vốn cùng một gốc mà ra
Sao mà nấu nhau gấp thế)
Tào
Phi nghe xong, cảm thấy hổ thẹn.
Do
vì bài thơ này hạn định trong 7 bước phải hoàn thành, cho nên gọi là “thất bộ
thi” 七步诗.
“Tài bộ” 才步ở đây ví tài năng mẫn tiệp.
Bài này tạm dịch từ bài “Nợ
công danh” của Nguyễn Công Trứ.
NỢ CÔNG
DANH
Giang sơn bất thiểu anh hùng khách (1)
Gánh càn khôn đeo nặng kẻ rừng
nho (2)
Thiên phú ngô, địa tái ngô (3)
Thiên địa sinh ngô nguyên hữu ý (4)
Dã thị giang sơn chung tú khí (5)
Quả nhiên đài các xuất danh công (6)
Hội rồng mây cho phỉ chí tang
bồng,
Cờ báo tiệp giữa trời nam bay
bướm nhẹ (7)
Tài bộ thế mà công danh lại
thế
Nợ trần hoàn quyết trả lúc
này xong.
Dồi dào thiên tứ vạn chung (8)
Khanh hầu xa mã tướng công
lâu dài (9)
Trần ai ai dễ biết ai (10)
Chú thích
1-Non sông không thiếu người tài giỏi,
2-Càn khôn: trời đất. Gánh càn khôn: ý nói nhiệm vụ nặng nề đối với trời , đất nước,
cuộc đời.
3-Trời che ta, đất chở ta.
4-Trời sinh ra ta vốn có chủ ý.
5-Vốn là non sông chung đúc khí tốt lại.
6-Quản nhiên làm được một người có danh vọng ở
nơi đài các.
7-Cờ bảo tiệp: cờ báo thi đỗ.
8-Thiên tứ vạn chung: nghĩ cỗ xe ngựa (bốn ngựa kéo), vạn cái chung đựng đầy thóc, ý nói giàu
sang tột bậc.
Từ
điển tích: đời Xuân Thu Tử Cống giàu có đến nghìn cổ xe bốn ngựa kéo. Nguỵ
Thành làm quan ăn lộc muôn chung thóc.
9-Khanh hầu: các chức tước thời phong kiến.
Xa Mã: xe ngựa. Tướng công: từ tôn xưng người làm quan to, thường dùng tôn xưng một vị tể tướn. Cả
câu ý nói: đường công danh càng ngày càng lên cao.
10-Lúc còn hàn vi, ai dễ biết ai.
(“Nguyễn Công Trứ - Tác giả,
tác phẩm, giai thoại” Nguyễn Viết Ngoạn, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia TP.
HCH, 2002)
(trang 180)