强出头者是非多
是非只为多开口, 烦恼皆因强出头.
忍得一时之气, 免得百日之忧.
近来学得乌龟法, 得缩头时且缩头.
惧法朝朝乐, 欺公日日忧.
(清.周希陶: 增广贤文)
Phiên âm
CƯỠNG XUẤT ĐẦU GIẢ THỊ PHI ĐA
Thị phi chỉ vị đa khai khẩu,
phiền não giai nhân cưỡng xuất đầu.
Nhẫn đắc nhất thời chi khí,
miễn đắc bách nhật chi ưu.
Cận lai học đắc ô quy pháp, đắc
súc đầu thời thả súc đầu.
Cụ pháp triêu triêu lạc, khi
công nhật nhật ưu
(Thanh . Chu Hi Đào: Tăng quảng hiền văn)
Dịch nghĩa
CỐ TRANH HƠN VỚI NGƯỜI THÌ MẮC NHIỀU THỊ
PHI
Thị phi đều là do nói quá
nhiều gây ra, phiền não đều là do háo thắng cố hơn người dẫn đến.
Nhẫn nhịn được cơn giận nhất
thời, thì tránh được trăm ngày phải lo âu.
Gần đây học được cách của rùa
khi gặp tình huống bất lợi, đáng rút đầu thì nên rút đầu.
Nghiêm túc giữ pháp kĩ thì ngày ngày đều yên vui, mạo phạm coi thường công pháp thì lúc nào cũng luôn lo sợ.
Phân tích và
bình luận
Đoạn văn này trình bày loại triết học giữ thân mang tính công
lợi rất mạnh. Răn mọi người không nên tranh hơn với người khác mà rước lấy phiền não, tự tìm lấy
cái khổ. Đối với người trong xã hội, triết học xử thế này có ý nghĩa tích cực của
nó, nhưng cũng có ảnh hưởng tiêu cực của nó.
Trong cuộc sống có rất nhiều thị phi đều là do bởi đa sự mà
nó tự tìm đến, điều mà gọi là “bệnh tùng khẩu nhập, hoạ tùng khẩu khẩu xuất” 病从口入, 祸从口出 (bệnh từ
miệng mà vào, hoạ từ miệng mà ra). Người ta luôn nhân vì quản không được miệng
mồm nên đã rước nhiều phiền não. “Thị phi chỉ vị đa khai khẩu, phiền não giai
nhân cưỡng xuất đầu” 是非只为多开口, 烦恼皆因强出头, người tranh hơn với người
khác luôn trở thành mục tiêu công kích của người khác. Quy phạm ngôn hành của bản
thân mình, hiểu được mức độ tiến thoái đó cũng là một sự tu luyện đối với bản
thân. “Nhẫn nhất thời phong bình lãng tĩnh, thoái nhất bộ hải khoát thiên không”
忍一时风平浪静, 退一步海阔天空 (nhẫn nhất
thời thì gió yên sóng lặng, lui một bước thì biển rộng trời cao). Người nếu mà
nhẫn được cơn giận nhất thời thì sẽ giảm đi nhiều thị phi, hoá giải được nhiều
mâu thuẫn. Xung động là ma quỷ, không nên nhân vì dụng sự ý khí của mình mà tự
rơi vào cảnh địa muôn kiếp không thể phục hồi.
Nhưng, triết học xử thế này hoàn toàn không phải là chân lí,
mà còn cần phải đối đãi một cách biện chứng. Đối với những việc vụn vặt cùng với
việc riêng của người khác đương nhiên là không nên tranh hơn, nhưng khi thấy
người khác gặp phải vấn đề khó khăn, đối với bản thân mình mà nói, lại là một
việc rất dễ dàng đơn giản, đương nhiên là không thể rủ tay áo bàng quan, điều mà
gọi là
“Ngộ
nhân si mê xử, xuất nhất ngôn đề tỉnh chi; ngộ nhân cấp nạn xử, xuất nhất ngôn
giải cứu chi, diệc thị vô lượng công đức.”
遇人痴迷处, 出一言提醒之; 遇人急难处,
出一言解救之,
亦是无量功德
(Gặp
lúc người khác mê hoặc bất ngộ, nói ra một lời nhắc cho họ tỉnh lại; gặp lúc
người khác gặp phải nạn, nói ra một để cứu họ, đó cũng là công đức vô lượng.)
Đối
với vấn đề liên quan đến lợi ích của nhân dân mà có nhiều thị phi, đương nhiên
cần phải đi đầu xung phong hãm trận. Còn như phát sinh tranh chấp với người khác,
nếu không liên quan đến vấn đề nguyên tắc và nhân cách không bị xâm phạm hạ thấp,
nhẫn được thì nhẫn đó là mĩ đức. Nhưng đối với những kẻ vô sỉ, sự nhẫn nhịn của
bạn trong mắt họ chỉ là biểu hiện sự nhu nhược yếu đuối, bạn thoái lui một tấc chỉ
khiến họ tiến lên một thước, dựa vào lí vào lực mà tranh, có lúc có hiệu quả
nhiều hơn so với nhẫn nhịn. Cho nên, đối với vấn đề “nhẫn nại” 忍耐cần phải
đối xử có biện chứng, tình huống khác nhau, phương thức dùng đương nhiên cũng cần
phải khác.
Pháp
luật quốc gia trước mặt mọi người là bình đẳng, cần phải làm một người “phụng công
thủ pháp” 奉公守法 (tuân thủ pháp luật), mới có thể hưởng thụ được niềm vui chân chính
trong cuộc sống. Ngược lại, nếu bạn làm những việc phạm pháp, vì sợ sự chế tài
của pháp luật nên lúc nào cũng ở trong trạng thái lo âu. Cuộc sống mà như thế còn
có ý nghĩa gì nữa!
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 27/10/2025
Nguồn
TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN
增广贤文
Thanh . Chu Hi Đào 周希陶 tu đính