DẠY RẰNG: GANG TẤC NÊN XA (1653)
Gang tấc nên xa: Điển xuất từ thành ngữ “Chỉ xích thiên nhai” 咫尺天涯
Đời Chu, 8 thốn 寸 (tấc) là 1 chỉ 咫. “Chỉ xích” 咫尺dùng để
ví cự li cách nhau rất gần. “Chỉ xích thiên nhai” ý nói cách nhau rất gần những
cảm thấy như xa tận chân trời, ta thường nói là “gần trong gang tấc mà biển trời
cách mặt”. Nếu nói “Thiên nhai chỉ xích” 天涯咫尺 thì ý nghĩa lại ngược lại,
“tuy biển trời cách mặt mà lại thấy gần trong gang tấc”.
Trong Tả truyện – Hi Công cửu niên 左传
- 僖公九年có đoạn:
夏, 会于葵丘, 寻盟, 且修好, 礼也. 王使宰孔赐齐侯胙, 曰: ‘天子有事文武, 使孔赐伯舅胙.’
齐侯将下拜,
孔曰:
‘且有后命.
天子使孔曰:
‘以伯舅耋老,
加劳,
赐一級,
无下拜.’
对曰:
‘天威不违颜咫尺,
小白余敢贪天子之命无下拜?
恐損越于下,
以遗天子羞,
敢不下拜?’
下,
拜,
豋,
受.
Hạ, hội vu Quỳ Khâu, tầm minh, thả tu hảo, lễ dã. Vương
sử Tể Khổng tứ Tề Hầu tộ, viết: ‘Thiên tử hữu sự Văn Vũ, sử Khổng tứ Bá Cữu tộ.’
Tề Hầu tương há bái, Khổng viết: “Thả hữu hậu mệnh. Thiên tử sử Khổng viết: ‘Dĩ
Bá Cữu điệt lão, gia lao, tứ nhất cấp, vô há bái.’ Đối viết: ‘Thiên uy bất vi
nhan chỉ xích, Tiểu Bạch dư cảm tham thiên tử chi mệnh vô há bái? Khủng vẫn việt
vu hạ, dĩ di thiên tử tu. Cảm bất há bái?’ Há, bái, đăng, thụ.
(Mùa hạ, chư hầu hội minh tại Quỳ Khâu, ôn lại lời minh cũ, và kiến lập mối quan hệ hữu hảo mới, đó là theo lễ trước giờ. (Chu Tương) Vương phái quan Tể là Khổng ban phần thịt tế cho Tề Hầu, nói rằng: ‘Thiên tử vì có việc cử hành tế Văn Vương, Vũ vương đã phái Khổng tôi ban phần thịt tế cho Bá Cữu.’ Tề Hầu chuẩn bị bước xuống thềm khấu bái, quan Tể Khổng nói rằng: ‘Lại còn có mệnh. Thiên tử dặn tôi nói rằng: ‘Bá Cữu tuổi cao nhọc mệt, ban cho lễ thấp một cấp không phải xuống thềm bái lạy.’ Tề Hầu nói rằng: ‘Oai trời gần trong gang tấc không dám mạo phạm. Tiểu Bạch tôi há dám tham mệnh thiên tử mà không xuống thềm khấu bái sao? Sợ kẻ dưới hiềm nghi, để thiên tử phải xấu hổ. Dám không bước xuống thềm khấu bái sao?’ Nói xong, liền bước xuồng thềm khấu bái, sau đó lại bước lên nhận phần thịt tế.)
Dạy rằng: Gang tấc nên xa
Thế mà già vẫn còn ngờ là ai
Hai buồng gang tấc nên xa
Thất tình bệnh đã hoá ra mấy ngày
(Nhị độ mai 1933 - 1934)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 14/4/2024