TÂY CHU
(Năm 1046 – năm 771 trước công nguyên)
Con của Chu Văn Vương 周文王là Chu Vũ Vương Cơ Phát 周武王姬发sau khi diệt nhà Thương, kiến lập triều Chu, định dô tại Hạo kinh 鎬京 (nay là phía tây bắc Trường An 长安thành phố Tây An 西安tỉnh Thiểm Tây 陕西). Triều Chu về sau dời đô thành sang phía đông đến Lạc Ấp 洛邑 (nay là Lạc Dương 洛阳Hà Nam 河南), gọi là Đông Chu, cho nên giai đoạn trước đó gọi là Tây Chu. Tây Chu tổng cộng truyền được 11 đời với 12 vị vương, trải qua 275 năm.
Năm 1046 trước công nguyên
Triều Chu kiến lập. Đầu đời Chu, Vũ Vương 武王thiết lập “Tam giám” 三監, quản lí 3 phong khu của đô thành. Ngoài ra còn phân phong 72 nước chư hầu trong toàn quốc, trong đó họ (tính) Cơ 姬 chiếm đến 53 nước.
Năm 1042 trước công nguyên
Chu Thành Vương 周成王lên ngôi khi còn nhỏ, do Chu Công 周公phụ chính. Thời Thành Vương xây dựng đông đô Lạc Ấp 洛邑 (Thành Chu 成周). cho dời di dân của triều Ân đến. Sau khi Thành Vương trưởng thành, Chu Công giao lại chính quyền. Sau khi Thành Vương qua đời, Chu Khang Vương 周康王kế vị, chăm lo chính sự, thiên hạ an định, hậu thế xưng là “Thành Khang chi trị” 成康之治.
Năm 841 trước công nguyên – Chu cộng hoà nguyên niên
Chu Lệ Vương 周厉王bạo ngược chuyên quyền, người trong nước oán báng Lệ Vương, dẫn đến tai hoạ, do đó xảy ra vụ “quốc nhân bạo động”. Lệ Vương bị đuổi, đào thoát sang đất Trệ 彘. Nước vô chủ, vì thế, Thiệu Công 召公và Chu Công 周公cùng chấp chính, gọi là “cộng hoà hành chính” 共和行政. Năm đó trong lịch sử Trung Quốc bắt đầu ghi năm chính xác.
Năm 828 trước công nguyên – Chu cộng hoà năm thứ 14
Lệ Vương 厉王mất ở đất Trệ 彘, Thiệu Công, Chu Công kết thúc cục diện cháp chính cộng hoà, lập thái tử Tĩnh 静làm Vương, đó là Chu Tuyên Vương 周宣王.
Năm 824 trước công nguyên – Chu Tuyên Vương năm thứ 4
Chu Tuyên Vương phái Tần Trọng 秦仲chinh phạt Tây nhung, kết quả Tần Trọng bị Tây nhung giết chết. Thế là Tuyên Vương triệu con Tần Trọng là Tần Trang Công 秦庄公phạt Tây nhung, toàn thắng.
Năm 797 trước công nguyên – Chu Tuyên Vương năm thứ 31
Chu Tuyên Vương sai lầm khoa trương lực lượng của mình mà coi thường thực lực ngoại tộc, tiếp tục thực hành chính sách chinh phục quân sự, cử bính đánh người Nhung ở Thái Nguyên 太原, kết quả vì thất bại mà cáo chung.
Năm 789 trước công nguyên – Chu Tuyên Vương năm thứ 39
Chu Tuyên Vương cử binh chinh phạt người Nhung họ Khương 姜, hai bên tại Thiên Mẫu 千亩triển khai kịch chiến, nguyên khí đội quân nhà Chu tổn thương, từ đó dần suy yếu không gượng lên được.
Năm 771 trước công nguyên – Chu U Vương năm thứ 11
Chu U Vương 周幽王sủng ái Bao Tự 褒姒, phế thái tử Nghi Cữu 宜臼cùng thân mẫu của Nghi Cữu là Thân Hậu 申后. Phụ thân của Thân Hậu là Thân Hầu 申侯đại nộ, liên hiệp cùng nước Tăng 繒, Tây di Khuyển nhung đánh Chu U vương. U Vương nổi lửa ở phong hoả đài để trưng binh, binh không nơi nào đến. Cuối cùng U Vương vì thất tín mà thân vong, bị giết chết ở dưới Li Sơn 骊山, Tây Chu từ đó diệt vong. Thân Hầu 申侯, Lỗ Hầu 鲁侯cùng Hứa Văn Công 许文公lập Bình Vương 平王(thái tử Nghi Cữu) ở nước Thân 申, còn Quắc Công Hàn 虢公翰thì lập vương tử Dư Thần 余臣ở đất Huề 携, triều Chu xuất hiện cục diện hai vương cùng tồn tại.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 29/12/2023
Nguồn
TRUNG QUỐC LỊCH SỬ NIÊN BIỂU
中国历史年表
Biên soạn: Phùng Tuệ Quyên 冯慧娟
Trường Xuân: Cát Lâm xuất bản tập đoàn cổ phần hữu hạn
công ti, 2015