KHUYÊN CHÀNG GHI NGHĨA XUÂN THU (1041)
Nghĩa
Xuân Thu: Tức “Xuân Thu đại nghĩa” 春秋大義, đây là tinh thần cơ bản của Nho giáo, ý chỉ ở chỗ
phân biệt rõ thị phi, chính tà, thiện ác, khen chê.
Xuân
Thu 春秋 ở đây chỉ các bộ
sử thư biên niên của các nước chư hầu thời Đông Chu, nhưng Xuân Thu của các nước chi ghi chép sự việc mà không ghi ý nghĩa. Về
sau Khổng Tử 孔子 tu
đính bộ Xuân Thu nước Lỗ, người ta lấy
đó làm khuôn mẫu, trở thành một trong lục kinh của Nho gia.
Nguyên nhân thành sách, theo Mạnh Tử - Đằng Văn Công hạ 孟子 - 滕文公下 có
nói:
Thế
đạo suy vi, tà thuyết bạo hành hữu tác, thần thí kì quân giả hữu chi, tử thí kì
phụ giả hữu chi. Khổng Tử cụ, tác “Xuân Thu”.
世道衰微, 邪說暴行有作, 臣弒其君者有之, 子弒其父者有之. 孔子懼, 作 “春秋”.
(Thế đạo dần suy vi, tà thuyết cùng
hành vi tàn bạo trổi dậy: có bề tối giết vị quân chủ của mình, có con giết cha
của mình. Khổng Tử lo sợ, mới viết ra bộ “Xuân Thu”.)
Tư Mã Thiên 司馬遷trong
Sử kí – Thái Sử Công tự tự 史記 - 太史公自序có bình luận:
Phù
Xuân Thu, thượng minh Tam Vương chi đạo, hạ biện nhân sự chi kỉ, biệt hiềm
nghi, minh thị phi, định do dự, thiện thiện ố ác, hiền hiền tiện bất tiếu, tồn
vong quốc, kế tuyệt thế, bổ tệ khởi phế, vương đạo chi đại giả dã.
夫春秋上明三王之道下辨人事之紀別嫌疑明是非定猶豫善善惡惡賢賢賤不肖存亡國繼絕世補弊起廢王道之大者也
(“Xuân Thu” trên thì làm sáng tỏ đạo của Tam Vương, dưới thì phân biệt chuẩn tắc nhân sự, phân rõ hiềm nghi, làm rõ thị phi, luận định những sự việc do dự bất quyết, khuyến thiện trừng ác, tôn trọng người hiền, chê kẻ bất tiếu, bảo tồn sự tích của quốc gia đã mất, nối lại thế hệ đã bị tuyệt diệt, bổ cứu tệ bệnh, chấn hưng kỉ cương lỏng lẻo, đó là điều lớn của vương đạo vậy.)
Khuyên chàng ghi nghĩa Xuân Thu
Mối tình hãy gác nỗi thù chớ quên
(Nhị độ mai 1041 - 1042)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 31/7/2023