NGỌ MÔN Ở TỬ CẤM THÀNH TRUNG QUỐC
Ngọ môn 午门là cổng chính nam của Tử cấm thành 紫禁城, người xưa dùng thập nhị địa chi chỉ thị phương vị, Tí 子là chính bắc, Ngọ 午là chính nam, cho nên có tên là “Ngọ môn” 午门. Ngọ môn do hai bộ phận là “đôn đài” 墩台và “thành lâu” 城楼tổ thành, bình diện có hính chữ 凹. Thành đài sắc đỏ ở dưới cao 12m, chính giữa thành đài có môn lâu của Ngọ môn, bề mặt 9 gian, sâu 5 gian, là đỉnh vũ điện 庑殿 mái chồng có đẳng cấp tối cao. Hai bên của thành đài mỗi bên có “chung cổ đình” 钟鼓亭 (lầu chuông trống) mỗi đình 3 gian, tục xưng là “nhạn xí lâu” 雁翅楼. Hai bên “lang vũ” 廊庑đều có “phương đình” 方亭 với đỉnh nhọn mái chồng. Hai bên chính lâu có chung cổ đình, mỗi đình 3 gian, khi có những hoạt động lớn thì chuông trống nổi lên. Hai bên chính lâu của Ngọ môn triển khai theo hướng nam bắc, giống như cánh chim nhạn, tục xưng “nhạn xí lâu” 雁翅楼. Ngoài ra, trên thành tường của Ngọ môn bày ra 5 toà lầu, giống như 5 đỉnh núi nhô lên, thế của nó như “chu điểu” 朱鸟giương cánh, nên cũng gọi là “ngũ phụng lâu” 五凤楼.
Công năng của
Ngọ môn
Ngọ môn
là nơi hai triều Minh Thanh cử hành điển lễ quan trọng, công năng của nó tương
đối rộng
Thứ nhất
Hai bên tả hữu của môn lâu
chính trung nơi Ngọ môn có chung cổ đình, bên trong đặt chuông trống. Khi hoàng
đế tế tự đàn miếu ra khỏi Ngọ môn thì đánh chuông, khi tế tự Thái miếu thì đánh
trống. Khi hoàng đế thăng điện cử hành điển lễ trọng đại thì đánh cả chuông cả
trống.
Thứ hai
Triều Minh mỗi khi gặp ngày rằm
tháng Giêng thì treo các loại đèn nơi Ngọ môn, tổ chức yến tiệc cho bách quan,
đến lúc đó, lê dân bách tính cũng có thể đến xem. Trong Loại dịch – Thiên bộ - Chinh nguyệt 类腋 - 天部 - 正月dẫn lời của Tôn Quốc Mị 孙国敉 trong Yên đô du lãm chí 燕都游览志:
Lập xuân nhật, vu Ngọ môn tứ bách quan
xuân bính
立春日, 于午门赐百官春饼
(Vào ngày Lập xuân, hoàng đế ban bánh xuân cho bách
quan ở Ngọ môn)
Hoàng đế
vào ngày Lập xuân ban “xuân bính” 春饼, ngày Đoan ngọ ban
“lương cao” 凉糕, và ngày Trùng dương ban “hoa cao” 花糕.
Thứ ba
Đời
Thanh mỗi năm vào ngày mùng 1 tháng Mười tại Ngọ môn cử hành nghi thức ban phát
lịch thư cho năm sau, xưng là “ban sóc chi lễ” 颁朔之礼.
Thứ tư
Hai đời
Minh Thanh, khi quân đội chiến thắng khải hoàn, hoàng đế lên thành lâu Ngọ môn
tiếp nhận “hiến phu lễ” 献俘礼.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/10/2022
Nguồn
ĐỒ GIẢI CỐ CUNG
图解故宫
Tác giả: Định Giới 定界
Bắc Kinh: Bắc Kinh xuất bản xã, 2018