LÊ DÂN BÁCH TÍNH
Trong
tác phẩm văn học thường dùng cụm từ “lê dân bách tính” 黎民百姓 để chỉ bình dân
phổ thông, cách nói này từ đâu mà ra?
Muốn
truy nguyên từ “lê dân” 黎民, cần phải nói đến tổ
tiên của người Trung Quốc là Viêm Hoàng nhị đế 炎黄黄二帝. Tương truyền vào thời Viêm Hoàng nhị đế cùng tồn tại, trên mảnh đất
Trung Quốc còn có các bộ lạc là Đông di, Tây nhung,
Đương thời, sinh hoạt tại khu
vực này là bộ lạc Viêm Đế 炎帝. Để bảo vệ đất đai
nhà cửa của mình, Viêm Đế triển khai đại chiến với bộ lạc Xi Vưu, Viêm Đế chiến
bại. Viêm Đế sau khi thất bại, liền nhờ đến bộ lạc Hoàng Đế 黄帝 ở
phía tây, tổ thành liên minh Viêm Hoàng 炎黄.
Thế là, để tranh đoạt khu vực trung nguyên, bộ lạc Viêm Hoàng một lần nữa kịch
chiến với bộ lạc Xi Vưu. Hoàng Đế không chỉ đánh bại bộ lạc Cửu Lê 九黎, mà còn lấy được thủ cấp của Xi Vưu. Người của tộc Cửu
Lê sau khi thất bại đã thành tù nhân, bị người của bộ lạc Viêm Hoàng gọi là “Lê
dân” 黎民. Đương nhiên, cách xưng hô này hàm ý miệt thị coi thường.
Trong bộ lạc Viêm Hoàng thực
hành chế độ như vậy, chỉ người có thân phận địa vị mới có quyền có “tính thị” 姓氏. Nói chung, tính 姓cho
phụ nữ, thị 氏cho đàn ông. Ví dụ nói Hiên Viên thị 轩辕氏, Thần Nông thị 神农氏.
Theo Thuyết văn giải tự 说文解字, Hiên Viên theo
họ (tính) của mẹ, còn con của ông, tính thị do Hoàng Đế chỉ định. Sự chuyển biến
này, đã phản ánh sự thực lịch sử là quá độ từ thị tộc mẫu hệ hướng đến thị tộc
phụ hệ. Thời kì Viêm Hoàng nhị đế, vùng trung nguyên hình thành một liên minh bộ
lạc do họ làm thủ lĩnh. Liên minh này ước có 100 thị tộc, các thị tộc có tính
thị của riêng mình. Cho nên, tập đoàn thống trị thành “bách tính” 百姓. Từ đó có thể thấy, Từ “bách tính” lúc mới bắt đầu là
hợp xưng thủ lĩnh của các thị tộc trong bộ lạc, có thân phận cao quý, hoàn toàn
không phải là bình dân.
Theo ghi chép trong Thượng thư 尚书, thời Đế Thuấn từng cưỡng bức Lê dân lao tác là để
cung dưỡng “bách tính”. Trong Thượng thư
– Nghiêu điển 尚书 - 尧典có chép:
Bình chương bách tính, bách tính chiêu
minh
平章百姓, 百姓昭明
(Biện minh thiện ác của bách tính, bách tính đã được
sáng rõ)
Học giả
đời sau giải thích rằng: “Bách tính là chỉ bách quan”
Trịnh
Huyền 郑玄đời Hán chú rằng:
Bách tính, quân thần chi phụ tử huynh đệ.
百姓, 君臣之父子兄弟
(Bách tính là phụ tử huynh đệ của quân thần)
Có thể
thấy, vào thời cổ trong một thời gian tương đối dài, “tính” chỉ vương công quý
tộc mới có, bình dân áo vải không có tư cách để có “tính”.
Theo sự động loạn của xã hội, các triều đại thay thế nhau, lê dân phát đạt lên,”bách tính” thì suy yếu, nhân đó mà sự phân biệt này đã không còn rõ ràng nữa. Thời Chiến Quốc, cựu quý tộc triệt để suy yếu, “lê dân bách tính” cũng thành cụm từ gọi chung cho nhân dân đại chúng.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 05/10/2022
Nguồn
BẤT KHẢ BẤT TRI ĐÍCH 3000 CÁ VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
不可不知的 3.000
个文化常识
Biên soạn: Tinh Hán 星汉
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2010